LORENZO LOTTO
Maria met kind Jezus, Johannes de Doper en Catharina van Alexandrië
Maagdenpalm
Lorenzo Lotto (circa 1480 – 1556/57)
Maria met kind Jezus en Johannes de Doper en Catharina van Alexandrië (1522) Olieverf op doek, 74 x 68 cm Costa di Mezzate, Collezione Palma Camozzi Vertova Alle aandacht is gericht op de gebaren en de blikken tussen de personages onderling. De ruimte is immers beperkt en de achtergrond is egaal zwart. Als thema koos Lorenzo Lotto voor de predestinatie van het Christuskind: zijn verlossende rol in zijn kruisdood. Het verhaal begint bij Johannes de Doper die wat meer in de schaduw achter de andere personages staat. Met zijn blik en vooral met zijn hand wijst hij naar het kind. In zijn andere hand heeft hij een kruisstaf met op de banderol het opschrift [ec]CE AGNUS DE[i], Zie het Lam Gods (Johannes 1:35). Hij voorziet het lot van het kind dat voorbestemd is om geofferd te worden als het joodse paaslam. Aan de andere kant verschijnt de heilige Catharina van Alexandrië. Een stuk van haar attribuut, een getand martelrad, is nog net te zien.Op haar hoofd draagt ze een dunne lauwerkrans, bekend van atleten en dichters uit de klassieke oudheid. De krans symboliseert haar overwinning op haar marteling en de triomf van het geloof. De bladeren zijn van de vinca, de maagdenpalm, die altijd groen blijven. In Italië werd de maagdenpalm traditioneel gebruikt om kleine kransen van te vlechten die gelegd werden op het kistje van een overleden kind. Net als de Doper kijkt ook Catharina naar Jezus, maar veel dichterbij en met een tedere blik. Hoewel ze haar linkerhand zacht op de zijde van het kind heeft gelegd, deinst Jezus verschrikt terug en vlucht als het ware in de armen van zijn moeder Maria. Is hij geschrokken van de eekhoorn waarop hij zijn blik richt? Eekhoorntjes werden als huisdier gehouden sinds de Middeleeuwen, tot in de 19de eeuw, en je vindt ze overal op schilderijen. Eekhoorns waren statusdiertjes, men kon ze behangen met goud en bellen en ze bleven aardig zitten. Maar wat symboliseert het eekhoorntje hier? Is hij vitaal en alert en in staat snel de loop van gebeurtenissen in te schatten? Als dat zo is staat de eekhoorn in lijn met de profetische gaven van Johannes de Doper. Het Kind staat op een licht houten kistje. Is het naakt omdat volgens joods gebruik een dode slechts in een lijkwade werd gewikkeld? Merk op dat het kussen op het doodskistje wit is. Het verdrietige gezicht van Maria maakt duidelijk dat zij op de hoogte is van wat komen gaat. Ze kijkt ons aan en betrekt ons op die manier bij de voorbestemming van haar kind als verlosser van de mensheid door zijn dood. |
Inwisselbare heiligen
Lorenzo Lotto (circa 1480 – 1556/57)
Maria met kind Jezus en Hiëronymus en Nicolaas van Tolentino (1523-24) Olieverf op doek, 94 x 78 cm Boston - Museum of Fine Arts Londen - National Gallery Lotto schilderde ook deze qua formaat iets grotere Madonna met Kind, maar nu met twee andere heiligen aan weerszijden, namelijk Hiëronymus en Nicolaas van Tolentino. Van dit werk bestaan twee onderling bijna identieke versies. Alle drie exemplaren zijn waarschijnlijk kort na elkaar ontstaan. De keuze voor de heiligen Hiëronymus en Nicolaas van Tolentino kan in opdracht van de orde der dominicanen zijn gemaakt. |
Eerbetoon aan Rafaël
De beweging van het kind in het werk van Lotto is een redelijk accurate kopie van de beweging die te zien is op de Madonna Bridgewater van Rafaël.
Toen Rafaël in 1520 stierf, maakte zijn overlijden op 37-jarige leeftijd veel indruk. Al snel kreeg zijn verering mythische proporties. Heeft Lorenzo Lotto in zijn symbolische schilderijen over dood en verlossing die kort na Rafaëls dood werden geschilderd deze hooggewaarde overleden kunstenaar willen eren via het Christuskind? |