Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

BARTOLOMEÜS

Roomse Martelaarsboek - Legendes - Natanaël

Roomse Martelaarsboek

Het Roomse Martelaarsboek herdenkt de apostel Bartolomeüs op 24 augustus:
De heilige apostel Bartolomeüs die in India de blijde boodschap van Christus verkondigd heeft. Vandaar vertrok hij naar Groot-Armenië, en toen hij daar zeer velen tot het christendom had bekeerd, is hij door de barbaren levend gevild, op bevel van koning Astyages onthoofd en volbracht aldus zijn martelaarschap. Zijn heilig lichaam werd eerst naar het eiland Lipari, vervolgens naar Benevento en uiteindelijk naar Rome op het Tibereiland overgebracht, waar het door de gelovigen godvruchtig wordt vereerd.

Legendes

Bartolomeüs komt in het Tweede Testament in geen enkele scène voor, alleen zijn naam wordt in de apostellijsten vermeld.
Het kan niet anders dan dat in zo'n geval de legendarische traditie met deze apostel aan de haal gaat:
  • Als kind van koninklijken huize is hij door de duivel met een ondergeschoven kind verwisseld, maar keerde als volwassene weer bij zijn ouders terug.
  • Hij was tuinman bij een zekere Hierocrates en maakte na Jesus' dood reizen door tal van landen in het Oosten.
  • Van de martelingen die vermeld worden (kruisiging, steniging, verdrinking, onthoofding), is die van levend gevild worden de gruwelijkste en zeer morbide is het bericht dat hij in die toestand nog gepreekt zou hebben.
  • Ergens in Syrië bekeerde hij een koning, Polimios geheten, diens vrouw en bevrijdde hun bezeten dochter van de duivel, waarna de broer van de koning, Astyages, hem dood liet knuppelen en villen.
In verband met de iconografie van Bartolomeüs is een passage uit de Legenda Aurea interessant waar Jacobus de Voragine een demon opvoert die het uiterlijk van Bartolomeüs beschrijft:
De demon antwoordde: 'Hij heeft zwart, krullend haar, een lichte huid, grote ogen, een regelmatige, rechte neus, een lange baard met een paar grijze haren en hij is goed gebouwd. Hij is gekleed in een wit onderkleed met een purperen zoom en daarover heeft hij een witte mantel met purperen edelstenen op de hoeken. Al zesentwintig jaar lang slijten zijn kleren en sandalen niet en worden ze niet vuil; honderdmaal per dag buigt hij zijn knieën om te bidden en honderdmaal per nacht; engelen trekken met hem mee en laten niet toe dat hij moe wordt of honger lijdt. Hij ziet er altijd blij uit en hij is ook altijd opgewekt; alles voorziet hij, alles weet hij en van alle volkeren kent en begrijpt hij de taal.'
(Legenda Aurea 119,20-23)
Dit uiterlijk wordt beschreven volgens een uit een Passio overgenomen relaas.
Toen in India de afgod Astaroth in zijn druk bezochte tempel zijn genezende kracht verloren had, vernamen afgezanten in de tempel van de god Berith in een andere stad, dat dit kwam door het bezoek van de apostel Bartolomeüs aan de eerste tempel.
Men moest hem opsporen en verjagen waarbij zijn hierboven geciteerd signalement werd verstrekt, plus de mededeling dat hij opgewekt van aard was, een allesweter en soms wel, soms niet zichtbaar.
Men vond hem dan ook niet, totdat een bezetene hem aanwees en genezen werd.
De verschillende tegenstrijdige versies van Bartolomeüs' levenseinde weet De Voragine te harmoniseren door te schrijven dat hij allereerst werd gekruisigd, daarna van het kruis werd gehaald voor hij gestorven was en om hem nog meer pijn te bezorgen werd zijn huid gevild en tenslotte sloeg men zijn hoofd eraf.
Vervolgens begon het gesol met zijn relieken die rond 400 in het Armeense Maiperquat of Martyropolis (Mayyafarqin bij het Van-meer in Oost-Turkije) werden vereerd.
Een kleine twee eeuwen later werden ze volgens de Legenda Aurea vanuit India wonderbaarlijk, in een drijvende zerk over zee varend, overgebracht naar het eiland Lipari ten noorden van Sicilië en verhuisden ze bij de Saracenen-inval via Beneventum in 983 naar Rome, in de San Bartolomeo op het Tibereiland.
Zijn schedel is in 1238 aan de dom te Frankfurt am Main geschonken.

Natanaël

Er is een hardnekkige traditie sinds de 9e eeuw die de apostel Bartolomeüs vereenzelvigt met Natanaël uit het evangelie volgens Johannes.
De Legenda Aurea lijkt deze traditie niet te kennen, want De Voragine noemt de naam Natanaël nergens.
Hoewel niet strikt te bewijzen, is er wel een argument voor te vinden.
- De apostelen Filippus en Bartolomeüs worden door de synoptici in de apostellijst als tweetal opgevoerd, Natanaël komt bij hen niet voor.
- De evangelist Johannes noemt daarentegen Bartolomeüs nergens en koppelt Filippus in het begin van zijn evangelie aan Natanaël (Johannes 1,43-51) die op het eind ook getuige is van een verschijning van de verrezen Jezus (Johannes 21,1-14).
Conclusie: Bartolomeüs = Natanaël en zou dan voluit Natanaël Bartolomeüs hebben geheten, welke namen letterlijk vertaald 'God heeft gegeven' en 'Zoon van Tolmai' of 'Zoon van de Ploeger' betekenen.
Omdat Natanaël uit Kana kwam, ontstond verder nog de opvatting dat hij de bruidegom zou zijn geweest op de bruiloft waar Jezus water in wijn veranderde (Johannes 2,1-11).
2016 Paul Verheijen / Nijmegen