SIXTIJNSE KAPEL - LAATSTE OORDEEL

Hemelbevolking

Arma Christi

Vasari in Vite:

Toen dan dit tafereel van het Laatste Oordeel eenmaal was vrijgegeven, werd duidelijk dat Michelangelo hiermee niet alleen de kunstenaars die voor zijn tijd in deze kapel hadden gewerkt in de schaduw had gesteld, maar ook dat hij zijn eigen werk, waarmee hij het gewelf zo beroemd had doen worden, had willen voorbijstreven; zijn eigen werk in het gewelf werd door hem verre overtroffen, en hij oversteeg zichzelf in zijn verbeelding van de verschrikking van die dagen, waar hij de gehele lijdensgeschiednis weet weer te geven - ter meerdere smart van hen die geen goed leven hebben geleid - door verschillende naakte figuren uit te beelden die het kruis, de zuil, de speer, de spons, de spijkers en de doornenkroon door de lucht dragen, in allerlei verschillende houdingen die, hoe moeilijk ook, met groot gemak zijn uitgevoerd.

Christus en Maria

Vasari in Vite:

We zien de zittende figuur van Christus die met een trots, angstaanjagend gelaat zich tot de verdoemden wendt en hen vervloekt, en in grote vreze duikt Nostra Donna weg in haar mantel terwijl zij toeziet en toehoort bij al dit geweld.

Maria mag als enige hemelbewoner delen in de mandorla die achter Christus is geschilderd.
In de traditionele voorstellingen van het Laatste Oordeel verwacht je de apostel / evangelist Johannes aan de andere zijde.
Michelangelo breekt hier met dit schema.
Bovendien gebruikt hij klassieke voorbeelden om Christus en Maria waardigheid te verlenen.
Christus lijkt op een Apollo en Maria op een zittende Venus.
Het gebaar dat Christus maakt drukt zowel afwijzing van de verdoemden uit als bescherming van de uitverkorenen.
Maria richt haar blik in de richting van de uitverkorenen en zal voor de verdoemden niet als middelares optreden, voor wie het oordeel immers al vaststaat.
Interessant is dat Christus in het perspectief van Vasari als zittend wordt voorgesteld, hetgeen in de traditionele voorstellingen ook altijd het geval is.
Hoewel de meeste toeschouwers zullen beweren dat Christus als staande figuur is geschilderd, kan je hem bij nadere beschouwing ook zien als opstaande uit een zithouding.

Petrus en Adam

Vasari in Vite:

In een kring om Christus heen bevinden zich talloos veel figuren van profeten en apostelen, en in het bijzonder Adam en Petrus, die hier - zo meent men - zijn geplaatst respectievelijk als stamvader van de mensen en als eerste fundament van de christelijke godsdienst.

Petrus is te herkennen aan een zilveren sleutel in zijn ene hand en een gouden in zijn andere.
De figuur achter hem zou dan Adam kunnen voorstellen, maar deze eerste mens zien sommigen ook terug in andere figuren, en de figuur hier wordt soms ook geïdentificeerd als Abraham of Job.
De heilige ter rechterzijde van Petrus vertoont de iconografisch traditionele baard van Paulus.

Bartolomeüs en Laurentius

Vasari in Vite:

Aan de voeten van Christus zien we een prachtige Bartolomeüs, die zijn gevilde huid toont. Ook is er een naakte Sint Laurentius, en bovendien een ontelbare menigte mannelijke zowel als vrouwelijke heiligen, en nog andere mannen- en vrouwenfiguren, rondom, dichtbij en veraf, die elkaar omhelzen en zich verblijden, daar ze door Gods genade en als beloning voor hun werken de eeuwige zaligheid hebben ontvangen.

Op de huid die de levend gevilde Bartolomeüs met een hand vast heeft, terwijl hij in de andere hand het mes als zijn attribuut houdt, zien we een vreemd gezicht.
Vasari schrijft hier niets over, maar tal van commentatoren menen dat het hier om een zelfportret van Michelangelo gaat.
Het gezicht van Bartolomeüs zou dat van Pietro Aretino zijn, een gezworen vijand van Michelangelo.
Argument pro Michelangelo is een sestina, een zesregelig dichtvers van hemzelf:

Net als een oude slang die een nauwe doorgang passeert
en zijn oude huid verliest,
zou ik ook een vernieuwing kunnen ondergaan
en mijn oude levenstrant en al het menselijke kunnen opgeven.
Ik weet dat als je bedekt bent met een sterkere huid,
de wereld minder dan niets is.
^{(Sestina 33, r. 7-12)}

Laurentius links is te herkennen aan zijn rooster-attribuut.

Catherina, Sebastianus en Blasius

Bij deze drie heiligen is goed te illustreren wat de 'broekenmaker' heeft gedaan om het aanstootgevende naakt te camoufleren (zie de info bij Charon).
Catharina met het gebroken rad kleedde hij volledig en het geslacht van Sebastianus met zijn pijlen werd van een schaamlap voorzien.
Blasius met zijn kammen kijkt nu kuis van Catharina weg, hoewel zij keurig gekleed is.

In het Museo di Capodimonte in Napels hangt een kopie die Marcello Venusti zo'n acht jaar na voltooiing door Michelangelo van Het Laatste Oordeel maakte.
De beruchte windsels zijn hier niet aanwezig .
Bij de laatste restauratie van het Laatste Oordeel tussen 1990-1994 konden slechts enkele windsels worden verwijderd, omdat onder de meeste windsels niets meer bleek te zitten.
Op de kopie van Venusti is Catharina volledig naakt en lijkt Blasius verlekkerd toe te kijken.