VAN EYCK
Madonna bij de fontein
SignatuurDit paneeltje heeft nog steeds zijn originele lijst en zoals bij Jan van Eyck wel vaker voorkomt, staat onderaan signatuur en datering:JOHES DE EYCK ME FECIT + [COM]PLEVIT ANNO 1439 Als ik kan Jan van Eyck maakte mij & voltooide [mij] in het jaar [des heren] 1439 Het is het laatst gedateerde werk dat van Jan van Eyck bewaard is gebleven. |
Hortus conclususDe madonna staat voor een in rijkelijk brokaat uitgewerkt eredoek dat door twee engelen wordt opgehouden.Daarachter is een tuin zichtbaar met een zogenaamde 'zodenbank', omsloten door een bloeiende rozenhaag. In het grasperkje groeien allerlei Maria-bloemen die zeer nauwkeurig zijn weergegeven. Links staat een geelkoperen fonteintje, bekroond met een leeuw, waarin helder water neerklatert. Alle elementen in de tuin zinspelen op Maria's maagdelijkheid. De tuin zelf is vanwege de haag een Hortus Conclusus geworden, een besloten hof, die de maagdelijkheid goed heeft bewaard. De fontein verwijst naar Maria als fons hortorum, bron der tuinen, een uit het bijbelse Hooglied ontleende benaming. Een fontein is ook te zien op het centrale paneel van het Lam Gods in Gent. In de christelijke symboliek staat de fontein ook voor de levensbron waaruit het levendige water ontspringt. |
PrivédevotieGezien het kleine formaat was het paneeltje vrijwel zeker bedoeld voor de privédevotie van de opdrachtgever.Zulke schilderijtjes werden gebruikt bij dagelijks gebed en contemplatie. Voor het madonnatype greep Jan van Eyck terug naar het voorbeeld van de Byzantijnse Maria Eleousa (Maria van altijddurende bijstand). Dit madonnatype stond ook model voor de Madonna van Jan de Vos. Het werkje genoot grote bewondering getuige het feit dat er talrijke, ook contemporaire, kopieën van zijn gemaakt. Een exemplaar uit 1440 behoort tot de particuliere collectie van de New Yorkse staalmagnaat Henry Clay Frick (1849-1919). Het lijkt als twee druppels water op de versie in Antwerpen en is waarschijnlijk afkomstig uit het atelier van Van Eyck. |
|
Jan van Eyck (ca 1390-1441) en atelier
Madonna bij de fontein (1439 & 1440) Olieverf op paneel, 19 x 12 cm Antwerpen - KMSK New York - The Frick Collection |