Paul Verheijen

FLORENCE SANTA CROCE

Koorkapel of Alberti kapel

Agnolo Gaddi

De hoofdkapel van de Santa Croce is gemaakt in opdracht van Jacopo degli Alberti, lid van een van die vele machtige families in Florence.
De fresco's en de glas-in-lood vensters zijn van Agnolo Gaddi (±1350-1396), de zoon van Tadeo.
Hij werd daarbij geassisteerd door kunstenaars uit zijn atelier.
Rond 1380 schilderde hij in acht fresco's de belangrijkste scènes uit de legende van het ware kruis.
Deze lange legende van het ware kruis is onstaan in de vierde eeuw en kent vele varianten.
De Legenda Aurea vertelt de legende in twee gedeeltes en neemt daarbij ook enkele varianten op.
Zo'n 80 jaar later schilderde Piero della Francesca dezelfde legende in de koorkapel van de San Francesco in Arezzo.

1 - Aartsengel Michaël en Set met de twijg van de boom van de kennis van goed en kwaad

Adam, de eerste mens, werd ziek en boven in het fresco zien we zijn zoon Set, na een lange reis, bij de poorten van de hemel om de genade van zijn vaders genezing te vragen. De aartsengel Michaël verschijnt aan hem en geeft Set een eenvoudig takje van de boom van het Paradijs en zegt dat zijn vader beter zal worden als die tak vrucht draagt. Getroffen door het mysterie van die woorden, hervat Set zijn weg terug, maar vindt zijn vader nu dood. Onderaan ligt de dode Adam omringd door verwonderde en bedroefde mensen. Set plant het takje op het graf van zijn vader in afwachting dat het een boom wordt.

2 - Koningin van Seba aanbidt het hout

Vele jaren zijn verstreken en we zien de twijg als een krachtige en lommerrijke boom. Koning Salomo heeft de bedoeling een tempel te bouwen en laat laat de boom omhakken voor gebruik op zijn bouwplaats. De legende vertelt ons dat deze boom er op geen enkele manier een geschikte plaats voor kon vinden. Als de arbeiders er een stuk van sneden om het de juiste maat te geven, was het te lang of te kort. Uiteindelijk verliezen de arbeiders hun geduld en leggen het over een water om als brug te dienen. Op de achtergrond zien we de tempel in de door Salomo gewenste pracht. De koningin van Seba gaat luisteren naar Salomo's wijsheid en zij moet het water oversteken waar de boom door de arbeiders is neergelegd. En daar heeft zij een visioen: de Verlosser van de wereld zou aan dat hout worden gehangen. Devoot werpt ze zich neer om het te aanbidden.

3 - Het hout wordt Christus' kruis

Nog meer tijd is verstreken en het stuk hout wordt op een gegeven moment weer de hoofdrolspeler als het kruis van Christus.

4 - Herkenning van het ware kruis

Weer eeuwen later arriveert Helena in Jeruzalem om het kruis van Christus te zoeken. Niemand wil de plaats onthullen waar het kruis werd bewaard, maar Helena komt te weten waar het kruis begraven ligt: ​​onder een tempel van Venus. We zien een bekend landschap, alsof het net buiten de deur is, een beek, op de achtergrond een hond en eenden.
Het fresco is in tweeën te delen: rechts zien we een hardwerkende menigte die eerst één, dan twee, dan drie kruisen uit de grond haalt. Het kruis van Christus en van de twee misdadigers die met hem werden gekruisigd.
Links zit op een lijkbaar een voormalige dode gewikkeld nog in een lijkwade. Niemand weet het kruis van Christus te onderscheiden van dat van de andere twee. De eerste twee kruisen zijn al over de dode gelegd. Bij het derde wordt de dode weer levend: dat is dus het ware kruis van Christus. De andere twee kruisen liggen als afgedaan onder de lijkbaar.

5 - Helena draagt het kruis naar Jeruzalem

Uiteindelijk komt Helena triomfantelijk en plechtstatig Jeruzalem binnen. De koningin omarmt liefdevol het kruis. Zij draagt een hoofddeksel dat wordt gebruikt door studenten en door vaganten die door Europa trokken. De legende verhaalt dat Helena een deel aan haar zoon Constantijn gaf en de rest van het kruis zorgvuldig opborg.

6 - Khusro neemt het kruis in bezit

Opnieuw gaan jaren en eeuwen voorbij totdat Khusro, de koning van de Perzen, met zijn troepen in Jeruzalem aankomt. Hij kent het belang van het kruis en in zijn machtswellust, te midden van geweld en plunderingen, steelt hij het kruis.

7 - Droom van Herakleios

Khusro keert terug naar zijn vaderland. Gegrepen door het verlangen om aanbeden te worden zien we hem links als een god. Hij heeft een toren van goud en zilver gebouwd, bezet met edelstenen. In het midden ligt keizer Herakleios te slapen en wordt in een droom gewaarschuwd door de aartsengel Michaël. Rechts voert hij oorlog Khusro. Hij wint de strijd en onthoofdt Khusro later (zie 8).

8 - Khusro onthoofd en kruis door Herakleios teruggebracht naar Jeruzalem

Het laatste fresco vat drie scènes samen.
  • Op het linkerdeel wordt koning Khusro onthoofd.
  • Middenboven brengt Herakleios de heilige relikwie van het kruis terug naar Jeruzalem. Hij daalt af van de Olijfberg op zijn koninklijk paard en versierd met keizerlijke ornamenten komt hij aan bij de stadspoort waardoor Christus was binnengegaan aan de vooravond van diens lijden. De stenen van de muur zijn echter naar beneden gevallen en blokkeren de poort. Boven de muur verschijnt een aartsengel. De engel zegt: 'De koning van de hemel kwam door deze deur Jeruzalem binnen, niet met koninklijke pracht, maar rijdend op een arme ezel om de gelovigen een voorbeeld van nederigheid te geven'.
  • Op het rechterdeel loopt Herakleios zonder schoenen en zonder koninklijke mantel, met het kruis van Christus naar de poort: de muur gaat terug naar zijn plaats en de poort gaat weer open.

Polyptiek en crucifix

De polyptiek op het altaar portretteert Maria met heiligen in de pinakels en de vier westerse kerkvaders naast haar.
Oorspronkelijk vervaardigd door laat 14e-eeuwse kunstenaars, werd het veelluik in de 19e eeuw overgeschilderd.
De grote crucifix daarboven is van een anonieme kunstenaar uit de 14e eeuw met de noodnaam Meester van Figline, die werkte in het atelier van Giotto.
Hij gebruikte als voorbeeld de crucifix die Cimabue in 1280 maakte en nu in het museum van de Santa Croce hangt.
2016 Paul Verheijen / Nijmegen