VALDÉS LEAL

Gedenk te sterven

Charidad

Juan de Valdés Leal schilderde Finis Gloriae Mundi (het einde van de wereldse roem) en In Ictu Oculi (in een oogwenk) als paar voor de kapel van het Hospital de la Charidad in Sevilla.
Beide werken zijn verbonden met het primaire doel van de nog steeds bestaande 'Broederschap van Liefde' aldaar: geëxecuteerden en berooiden van de stad begraven.
Dergelijk Vanitas-werken zijn meditaties over de onvermijdelijkheid van de dood.

Finis Gloriae Mundi

Deze titel verwijst naar de uitspraak Sancte Pater, sic transit gloria mundi! (Heilige vader, zo vergaat de roem van de wereld), die tijdens de intocht bij een pauskroning drie keer met luide en treurige stem werd geroepen door de pauselijke ceremoniemeester.
De zin is mogelijk gebaseerd op de Latijnse Vulgaatvertaling van de eerste brief van Johannes:
Et mundus transit, et concupiscentia eius. Qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum
(De wereld met haar begeerte gaat voorbij, maar wie Gods wil doet blijft tot in eeuwigheid).
_{(1 Johannes 2,17)}

Op de voorgrond ligt een morbide bisschopskelet, maar het bisschopsgewaad is nog intact, terwijl maden en torren uit zijn lijk kruipen.
Daarnaast ligt een figuur gekleed als een ridder, mogelijk de beschermheer van het ziekenhuis zelf.
Daarachter ligt nog een derde skelet.
De drie afgebeelde skeletten verwijzen waarschijnlijk naar de middeleeuwse legende van de 'Drie levenden en de Drie doden'.
Deze legende vertelt over een ontmoeting van drie levenden en drie doden (als skeletten).
De levenden zijn drie jonge, rijk uitgedoste ridders op vrolijke valkenjacht, en zie, opeens staan ze voor drie skeletten die hen op de broosheid en ijdelheid van het leven wijzen met de uitspraak 'Wat jij bent waren wij, wat wij zijn zul jij worden'.
Bovenaan het werk bevindt zich de gestigmatiseerde hand van Christus die een weegschaal vasthoudt met de Spaanse opschriften NIMAS, 'niet meer' en NIMENOS, 'niet minder'.

Links op de Nimasschaal liggen dieren die de zeven hoofdzonden vertegenwoordigen:
Superbia: een pauw voor trots, hoogmoed
Avaritia: een geit voor hebzucht, inhaligheid, gierigheid
Luxuria: een aap voor weligheid, overvloed
Invidia: een vleermuis zit op een menselijk hart voor afgunst, nijd
Gula: een varken voor gulzigheid, vraatzucht
Ira: een hond voor woede, toorn, drift
Acedia: een luiaard voor traagheid

De Nimenos-schaal rechts - met het monogram IHS - bevat een gesel, nagels, een hemd van haar, (heilige) boeken en een rozenkrans.
Dit zijn de fysieke objecten die in verband staan met de zeven deugden van de mens:
Merk op dat de weegschaal in evenwicht is.
Prudentia: verstand, inzicht
Iustitia: rechtvaardigheid, gerechtigheid
Temperantia: gematigdheid, zelfbeheersing
Fortitudo: kracht, sterkte, stevigheid
Fides: geloof (in Latijnse teksten vaak omschreven als Pietas)
Spes: hoop
Caritas: liefde

In Ictu Oculi

De zinsnede in ictu oculi is afkomstig uit de Latijnse Vulgaatvertaling van de eerste brief van Paulus aan de Korintiërs:
In momento, in ictu oculi, in novissima tuba: canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti: et nos immutabimur
(In een ondeelbaar ogenblik, in een oogwenk, wanneer de bazuin het einde inluidt. Wanneer de bazuin weerklinkt, zullen de doden worden opgewekt met een onvergankelijk lichaam en zullen ook wij veranderen.)
^{(1 Korintiërs 15:52)}

Het centrale personage op dit schilderij is een skelet. Op de vloer ligt een open kist en symbolen van rijkdom en macht. Het skelet dooft een kaars die het leven vertegenwoordigt, en boven de hand staat het Latijnse motto geschreven.

Juan de Valdés Leal (1622-1690)
Finis Gloriae Mundi (links) en In Ictu Ocoli (rechts) (1670-72)
Olieverf op doek, 220 x 216 cm elk
Sevilla - Hospital de la Caridad