JHERONIMUS BOSCH
Tuin der lusten - 4 - Christelijk of ketters?
TriptiekHet werk van Bosch heeft als vorm een triptiek of drieluik.Dergelijke vormen werden vrijwel altijd gebruikt als stuk boven een altaar in een kerk. Is de Tuin der Lusten ooit als zodanig gebruikt? En zo nee, waarom gebruikte Bosch dan deze vorm? Het is een van de vele vragen die opkomen bij het beschrijven van dit werk. Zo ook: hoe is het mogelijk dat een middeleeuws schilderij, ondanks de gedateerde symboliek, zo modern oogt? Komt dat door het bizarre dat per definitie tijdloos is, omdat het niet conform de werkelijkheid is? Of doordat perspectief en diepte ontbreken, normaal voor middeleeuwse kunst, maar ook kenmerkend voor veel hedendaagse moderne kunst? |
Vroom of ketterDe interpretaties van de Tuin der Lusten gaan van conventioneel christelijk tot heidense ketterij.Aanhangers van de laatste opvatting beweren dat Bosch lid was van de sekte van de Vrije Geest waar nudisme en polygamie de boventoon voerden. De schilderijen van Bosch kunnen inderdaad gelezen worden als één groot oordeel van een vrome christen tégen ketterij, maar evengoed als een geheimschrift van een ketter. In het laatste geval vertolken zijn schilderijen een code of een geheimschrift dat voor ingewijden volkomen begrijpelijk was. Kortom: was Bosch een ketterjager of zelf ketter? Een definitief antwoord op deze vraag is vooralsnog niet te geven. Dat komt mede door het feit dat van het leven van Jheronimus Bosch slechts spaarzame gegevens bekend zijn. Gevolg is dat de strijd om de juiste interpretatie van de taal van Bosch ook een heilige oorlog geworden is tussen orthodoxen en ketters, d.w.z. tussen wetenschappelijke rechtgelovigen en onwetenschappelijke fantasten, tussen Bosch-kunde en Bosch-onkunde. Hoe het ook zij, één ding is zeker: de schilderijen van Bosch vragen erom van dichtbij bekeken te worden, wil je door de bomen (‘t) Bosch nog zien. |
BoscescaHoe komt het dat Bosch buiten Den Bosch alleen erkenning genoot in Spanje?Het Spaanse equivalent van Bosch, boscesca, betekent ook gek. Was Filips II zelf gek genoeg om een andere gek te waarderen? Is het belangrijk te weten wat Bosch bedoeld heeft? Is het belangrijk te weten welke spreekwoorden, algemene wijsheden, alchemie en astrologie Bosch in zijn werk heeft verstopt? Zou onze bewondering voor zijn werk meer of minder worden als we alle antwoorden op die vele vragen weten? |
1 - Inleiding
|