HET LIJDEN VOLGENS MEL GIBSON

Kanttekeningen bij The Passion of the Christ

Première

Op Aswoensdag 25 februari 2004 ging The Passion of the Christ in de VS in première in 2800 bioscopen.
Regisseur was Mel Gibson die als acteur reeds miljoenen had vergaard en deze film zelf financierde voor 25 miljoen dollar met zijn eigen productiemaatschappij Icon Productions.
Zoals de titel al aangeeft richt de film zich op het lijden van De Christus, de Messias dus, maar eindigt met zijn verrijzenis.
De recensies varieerden van zeer negatief tot uiterst positief.
- De film zal eerder nachtmerries dan devoties inspireren.
- Een ziekmakende doodsreis.
- Gibsons ijver zit evenzeer in de sfeer van sadomasochisme als in christelijke vroomheid.
- Een grootse film die afrekent met alle sentimentele verbeeldingen van het lijden van Christus.

Zal iemand die de evangeliën nooit heeft gelezen, begrijpen waarom de hoofdpersoon Jezus zó gewelddadig aan zijn einde moest komen?

Sedisvacantisme

Het sedisvacantisme is een stroming onder traditionalistische katholieken die zich tegen de vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) verzetten.
Volgens deze stroming zijn de pausen na Pius XII onrechtmatige en bijgevolg ongeldige bezetters van de Heilige Stoel en het Vaticaan en is sinds 1958 de Heilige Stoel (sedis) vacant.
Hutton Gibson, de vader van Mel, is een van de grondleggers van deze stroming, waarvan Mel ook aanhanger is.
Vader Gibson ontkent de Holocaust en noemt de paus een Koran-kisser, zoon Mel, een echte familieman, verdedigde zijn vader, maar gaf de Holocaust van zes miljoen joden wel toe.
De ironie wil dat de roomskatholieke kerk zijn film de hemel inprees.
De credits van de film melden dat Jonathan Morris 'theologisch adviseur' was, maar deze in 1972 geboren (inmiddels ex-)priester schreef het scenario niet.
Dat deed Gibson zelf samen met Benedict Fitzgerald (1949) die later een proces tegen Gibson aanspande wegens contractbreuk wat betreft zijn salariëring.

Deze feiten werden in de vele recensies van de film breed uitgemeten, vooral wat betreft de vraag of hij antisemitisch is of niet.
Traditiegetrouw bij de uitbreng van een nieuwe Jezus-film waren er mensen die de film afkeurden zonder één beeldje ervan gezien te hebben.
In dit geval kwam die afkeuring vooral uit Israël.

Buitenbijbelse invloed

Gibson heeft zich in zijn film buiten de passieverhalen van de vier bijbelse evangelisten laten leiden door verschillende andere tradities en bronnen.

De kruiswegstaties
De vijf droevige geheimen van de rozenkrans
De zeven kruiswoorden
De visioenen van de Duitse augustines en mystica Anna Catharina Emmerich (1774-1824; als zalige met feestdag 9 februari). De Duitse schrijver Clemens Brentano verwerkte deze in Das bittere Leiden unseres Herrn Jesus Christus (1833), Das Leben der heiligen Jungfrsu Maria (1852) en Das Leben unseres Herrn und Heilandes Jesu Christi (drie delen, 1858-1860). Deze geschriften stonden mede onder invloed van de zogenaamde passiespelen, waarin de joden als moordenaars van Christus worden afgeschilderd. De volgende scènes zijn hierop gebaseerd:
- Satan, een man met een zwarte cape om zijn kale hoofd, verschijnt in Getsemane voor Jezus en vraagt hem: Gelooft u werkelijk dat een mens deze last kan dragen?
- Maria drukt haar gezicht tegen de vloer, wanneer Jezus in een cel daaronder in de boeien hangt.
- Judas denkt dat de kinderen die hem achtervolgen duivels zijn geworden.
- De vrouw van Pilatus geeft doeken aan Jezus' moeder en Maria Magdalena waarmee zij na de geseling de plassen bloed op kunnen vegen.
- Maria zegt Ik ben hier als Jezus haar op zijn kruisweg passeert.
- Jezus valt onder het kruis meer keren neer dan de drie van de kruiswegstaties.
La mística ciudad de Dios, historia divina de la Virgen, Madre de Dios
In dit geschrift staan visioenen van weer een andere non, de franciscanes Maria de Agreda (1602-1665).
Invloed van dit werk is te zien in de scène waarin het kruis van Jezus wordt omgekeerd, terwijl hij daar al aan is vastgespijkerd.

Gibsons eigen kruisgang

Foto op de set van Cinecittá Studio Rome

Halverwege de jaren tachtig maakte Mel Gibson een diepe crisis door.
Zijn carrière verliep voorspoedig, maar de druk en de leegte van het succes werden hem te veel.
Gibson greep naar de fles en kwam geregeld in het nieuws omdat hij bijvoorbeeld geknokt had in een kroeg of was gearresteerd omdat hij dronken achter het stuur zat.
Geestelijk bankroet overwoog hij uit het raam te springen, maar vond een uitweg dankzij Jezus Christus.
De katholiek opgevoede Gibson hervond het geloof, sloot zich aan bij de Holy Family, een splintergroep binnen het sedisvacantisme, en liet er een kapel voor bouwen, waar hij trouw met vrouw en zeven kinderen elke zondag de dienst bijwoonde.
In die tijd begon hij ook voorbereidingen te treffen voor een Jezus-film.
De passie en de wonden van Jezus Christus gebruikte hij om zijn eigen wonden te genezen.

Gibson had naar eigen zeggen een diepe behoefte dit verhaal te vertellen, omdat het onderdeel uitmaakt van ons leven en onze opvoeding.
Hij wilde laten zien wat er echt gebeurd was.
Om die reden spreken de Joden dan ook uitsluitend Aramees en de Romeinen Latijn.
Zijn film is bedoeld om te inspireren, niet om te beledigen, het is een film over geloof, hoop en liefde, over vergeving.
Antisemitisme zou hem vreemd zijn, want Jezus was zelf een jood, net als zijn moeder en de twaalf apostelen.

Gibson claimt hier een authenticiteit die hij per definitie niet kan waarmaken, omdat de passieverhalen in de evangeliën geen historische verslagen zijn, laat staan de latere tradities daaromheen.
Leuk om de acteurs Aramees en Latijn te laten spreken, maar het getuigt van Gibsons naïviteit: in de tijd van Jezus was Jeruzalem een Hellenistische stad waar zeker ook Grieks werd gesproken.

Gibsons rol in de film is klein, maar essentieel.
Buiten beeld sproeit hij liters nepbloed over acteur Jim Caviezel die, toeval of niet, dezelfde initialen heeft als Jezus Christus en tijdens de opnamen 33 jaar was.
En het is Gibsons linkerhand die de enorme spijkers door Jezus' handen en voeten hamert.
Ik wilde niet dat iemand anders de schuld zou krijgen van Jezus' kruisiging, vertelde hij later met een stalen gezicht.
Dit shot is bij de heruitbreng van de film een jaar later weggeknipt.
Dat roept natuurlijk vragen op.

Good en bad guys

De film was aanleiding tot veel tumult omdat het lijden, de vernedering, de tientallen minuten durende geseling, de kruisiging met zoveel nadruk in beeld wordt gebracht dat het nauwelijks te verdragen is, - men sprak over 'geweldsporno' - terwijl de evangelisten op dat punt juist uiterst terughoudend en summier zijn.
De film duurt 126 minuten waarvan er naar schatting 100 over het martelen en de dood van Jezus gaan.
De uitwerking van conservatieve tradities binnen de de roomskatholieke kerk op de uitbeelding van Christus' lijden is zo groot dat ik de film beschouw als een reflectie van Gibsons eigen conservatieve rooms-katholieke geloof.
De kosmos is het toneel van een bloedige strijd tussen goed en kwaad.
Het lijden van Christus resulteerde in een beslissende overwinning die De Christus boekt op de satan en alle kwaad.
Dit offer emotioneert God dusdanig dat zijn traan op de gekruisigde Jezus neerdaalt.
Na het zien van de film is het onmogelijk géén mening te hebben, al is het slechts over de muziek van John Debney die een criticus indertijd beschreef als compositorisch frituurvet.
The Passion of the Christ past geheel binnen de traditie van de good en de bad guys en is in alle opzichten volbloed Hollywood.

Credits

Regie	Mel Gibson
Acteurs	Jim Caviezel (Jezus) Maïa Morgenstern (Maria) Monica Bellucci (Maria Magdalena) Luca Lionello (Judas)
Scenario	Benedict Fitzgerald Mel Gibson
Camera	Caleb Deschanel
Muziek	John Debney Jack Lenz
Productiemaatschappij	Icon Productions