LUCAS DE EVANGELIST

Bijbelse schrijver
Legenda Aurea
Schilder van Maria

Bijbelse schrijver

Paulus noemt in drie van zijn brieven die in het Tweede Testament zijn opgenomen bij zijn groeten aan het eind van de brief een zekere Lucas:

Ook Lucas, onze geliefde arts, en Demas groeten u (Kolossenzen 4:14)
Alleen Lucas is bij me gebleven. Haal Marcus op en neem hem met je mee, want hij kan mij goede diensten bewijzen. (2 Timoteüs 4:11)
Epafras, die samen met mij omwille van Christus Jezus gevangenzit, laat u groeten, evenals mijn medewerkers Marcus, Aristarchus, Demas en Lucas.

Zoals alle evangelisten voert ook Lucas in zijn evangelie een niet met name genoemde persoon op die sommige tradities dan identificeren met de auteur op wiens naam het evangelie staat.
In het verhaal van de twee Emmaüsgangers noemt Lucas alleen de naam van Kleopas en bijgevolg moet hij dus wel de andere Emmaüsganger zijn, want hoe kan hij anders over deze ontmoeting met de verrezen Christus schrijven?
Omdat Lucas het in zijn evangelie ook heeft over een groep van ongeveer 70 leerlingen die Jezus twee aan twee vooruitstuurt naar steden waar hij heen wil gaan (Lucas 10:1), wordt ook gedacht dat Lucas tot deze groep behoorde.
Zulke identificaties lijken nogal willekeurig.

Het Roomse Martelaarsboek herdenkt hem op 18 oktober in deze woorden:

In Bithynië de geboorte van de zalige evangelist Lucas, die om de naam van Christus veel moest lijden en die vervuld van de heilige Geest gestorven is. Zijn gebeente is later naar Constantinopel vervoerd en vandaar naar Padua overgebracht.

Behalve als schrijver van het derde evangelie staat ook de Handelingen van de apostelen op zijn naam, vanwege het feit dat de beide prologen op elkaar aansluiten (Lucas 1:1-4 en Handelingen 1:1-3).
Volgens een oude overlevering was Lucas afkomstig uit Antiochië in Syrië.
Het Griekse geschrift Anti-Marcionitische Prologen uit circa 160-80 weet dat hij na Paulus' dood in Achaia gewerkt heeft en aldaar zijn geschriften samengesteld.
Andere bronnen melden nog meer 'feiten':
Lucas was ongehuwd, na de executie van Paulus preekte hij in Italië, Gallië, Dalmatië en Macedonië, hij stierf van ouderdom op 84-jarige leeftijd in Boëtië, dan wel werd hij gekruisigd aan een olijfboom in Patara (in het huidige Turkije) of in het Griekse Thebe, waarvandaan de translatie van zijn relieken (samen met die van Andreas en Timoteüs herdacht op 9 mei) plaatsvond in 357 naar de Apostelkerk te Constantinopel op last van keizer Constantijn.
Behalve Padua claimt overigens ook Venetië (delen van) zijn gebeente te bewaren.
Ook het klooster van Xenofontos op de berg Athos staat erom bekend relieken van de evangelist Lucas te bewaren. Een van de meest opvallende schatten in dit klooster is een deel van de rechterhand van de heilige Lucas, uiteraard vanwege diens werk als evangelist en iconenschilder.

Legenda Aurea

In hoofdstuk 152 van de Legenda Aurea heeft Jacobus de Voragine blijkbaar weinig vertelstof over Lucas. Hij neemt daarom zijn toevlucht tot het visioen van Ezechiël van de vier wezens, past dat toe op de vier evangelisten en vervolgens volgens de stelselmatige scholastieke uitwerking - waaraan hij bijzonder gehecht is - op het leven van Lucas dat op deze vier wijzen met onderverdelingen tot wel vier niveaus was geordend. Schematisch ziet dat er uit als volgt:

Met betrekking tot God
Met betrekking tot de naaste
- door zijn hulp
- door zijn raadgevingen
- door zijn verlangens
- door zijn handelen
Met betrekking tot zichzelf
- ingetogen
  - kuis
  - kameraadschappelijk
  - nederig en zijn nederigheid blijkt daaruit dat hij de naam van zijn metgezel, Kleopas, noemt en zijn eigen naam verzwijgt.
    ^{(Legenda Aurea 152,82)}
- rechtvaardig
  Zijn handelen was discretus (bedachtzaam) door zijn maathouden. Daarom is hij voorgesteld in de gedaante van een rund, dat immers discretus (gespleten) hoeven heeft, de uitdrukking van de deugd van bedachtzaamheid.
  ^{(Legenda Aurea 152,87-88)}
- vroom
Met betrekking tot zijn taak
- geschraagd door waarheid
  - getuigenis van tegenstanders
  - door Christus onderwezen
    - de waarheid van het leven
    - de waarheid van zijn leer
    - de waarheid van de gerechtigheid
- vervuld van veel nut
- gesierd door bekoorlijkheid
- gewaarmerkt door het gezag van velen
  - voorbeschikt door de Vader
  - bekrachtigd door de Zoon
  - ingegeven door de heilige Geest
  - gevormd door engelen
  - aangekondigd door profeten
  - onthuld door Maria
    In het bijzonder neemt men van de heilige Lucas aan dat hij zich wendde tot haar als de ark van het verbond en door haar over vele bijzonderheden werd ingelicht, vooral dingen die haar alleen betroffen, zoals de boodschap van de engel, de geboorte van Christus en dergelijke zaken, die alleen door Lucas worden beschreven.
    ^{(Legenda Aurea 152,179)}
  - meegedeeld door apostelen
  - goedgekeurd door Paulus

Schilder van Maria

In de Cappella Paolina van de Santa Maria Maggiore-basiliek in Rome bevindt zich een icoon met de naam Salus Populi Romani, 'redding van het Romeinse volk' (zie afbeelding).
Volgens alweer een legende werd dit werk (deskundigen dateren het nogal ruim tussen de 5de en 12de eeuw) begonnen door Lucas, maar voltooid door engelen. Het kan hierdoor een acheiropoieton-icoon genoemd worden.
In 590 werd het in processie naar de Sint Pieter in Rome gebracht teneinde het Romeinse volk te redden van een pestepidemie.

Er bestaan meer van dergelijke legenden over andere Mariaportretten die aan Lucas werden toegeschreven met als gevolg dat hij schutspatroon en naamgever werd van schildersgilden.
Lucas liet zo'n Mariaportret bij zijn zendingsactiviteiten ook zien aan heidenen die zich daarna bekeerden.

Dit idee van 'schilder' Lucas is waarschijnlijk ontstaan omdat Lucas de enige is die met veel liefde en aandacht Maria 'schildert' in zijn evangelie.
Ter vergelijking: Lucas noemt haar naam 13 keer (waarvan 1x in Handelingen); Matteüs 5 keer; Marcus 1 keer en Johannes spreekt alleen over de 'moeder' van Jezus en noemt haar naam in het geheel niet.
Lucas kruipt als het ware in de huid van Maria en verwoordt haar gevoelsleven:

Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken.
[...]
Zijn moeder sloot alles wat er met hem gebeurd was in haar hart.
^{(Lucas 2:19.51b)}

LUCAS DE EVANGELIST

ROGIER VAN DER WEYDEN

MAARTEN VAN HEEMSKERCK

Bijbelse schrijver

Legenda Aurea

Schilder van Maria

DE VIER EVANGELISTEN