RAFAËL

Madonna del Baldacchino

Onvoltooid en vergroot

Slechts één familie uit Florence heeft bij Rafaël ooit een altaarstuk besteld. Giorgio Vasari schrijft in zijn Vite dat de familie Dei opdracht gaf voor dit altaarstuk. Het was bedoeld voor hun kapel, de zevende in het linkerschip, van de augustijner kerk Santo Spirito (een kerk met maar liefst 39 kapellen). Het werk is onvoltooid, omdat Rafaël in 1508 naar Rome vertrok. Dit had tot gevolg dat het retabel nooit in hun kapel werd geplaatst.
Het ontwerp en de uitvoering van de afzonderlijke figuren en de architectonische details zijn hoofdzakelijk het werk van Rafaël. De onvoltooide staat is goed te zien in de ondertekeningen, bijvoorbeeld in de fysieke delen van de hoofdrolspelers. Röntgenonderzoek heeft het gebruik van een karton aangetoond, detecteerbaar in verschillende traceerpunten en sporen van ingesneden tekeningen.
Opmerkelijk is dat het altaarstuk op een gegeven moment aan de bovenzijde 32 centimeter is vergroot.
De zijkapel in de renaissancebasiliek van Brunelleschi is aangelegd als een halfronde nis. Rafaël neemt dit motief over en plaatst de antieke troon van de Maagd onder een baldakijn in een apsis. Hij liet zich inspireren - met de platte pilasters die de achterwand onderverdelen - door de nissen in het Pantheon in Rome. De troon wordt geflankeerd door korinthische zuilen, zoals die van Brunelleschi voor het altaar. Rafaël zocht zo naar een harmonisatie tussen het schilderij en de architecturale omgeving, zodat het tafereel dat erop afgebeeld wordt zo reëel mogelijk overkomt voor de bezoekers van de kapel.

Groene gordijnen worden door engelen opgetrokken om de heiligen en onszelf zicht te geven op de Maagd met het Kind.
Het retabel behoort tot het type van de Sacra Conversazione. De heiligen met wie Maria in gesprek is, zijn nauw verbonden met de rijke koopmansfamilie Dei: Pietro Dei, zijn vader Rinieri Dei en zijn opa Bernardo Dei.
Van links naar rechts zien we:

Petrus met boek en sleutel.
Bernardus van Clairvaux in cisterciënzer habijt.
Reinier van Pisa met pelgrimsstaf en rozenkrans.
Augustinus in bisschoppelijk gewaad met boek.
Hij verschijnt hier omdat de Santo Spirito een kerk is van de augustijnen. Hij is ook de enige figuur die niet communiceert met de andere heiligen, maar met de gelovigen en augustijnen in de kerk.

Voor Maria's troon kijken twee staande cherubijntjes op een smalle papierstrip met muzieknoten. Ze lijken de melodie te zingen die daarop geschreven is.

Raffaello Sanzio (1483-1520)
Madonna del Baldacchino / Pala Dei (1507-08)
Olieverf op paneel, 280 x 217 cm
Florence - Palazzo Pitti