Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

BERNARDUS VAN CLAIRVAUX

Controversieel - Intolerant - Legendarisch - Types

Controversieel

Geen mens heeft zozeer het Europese denken en voelen beïnvloed als Bernardus van Clairvaux (1090-1153).
Geen mens ook die zo verschillend is beoordeeld in de loop der geschiedenis.
De oordelen variëren van na Augustinus de beste heilige (Maarten Luther) tot sluwe en huichelachtige schurk (Friedrich von Schiller in brief aan Johann Wolfgang von Goethe).

Intolerant

Vast staat dat deze onmogelijk strenge asceet een lastige en onverdraagzame man is geweest met een ondanks zijn zwakke gezondheid onvoorstelbare werkkracht.
Ondanks dit ambivalente van Bernardus werd hij in 1173 al heilig verklaard en in 1830 uitgeroepen tot kerkleraar .

Legendarisch

Een vloed van legendes vermengde zich met de historische feiten. Jacobus de Voragine besteedt in zijn Legenda Aurea uitgebreid aandacht aan Bernardus in hoofdstuk 116. Hij werd rond 1090 geboren als derde kind in een voornaam en zeer godsdienstig gezin dat uiteindelijk bestond uit zes jongens van wie De Voragine Gerardus, Guido en Nivardus met name noemt, die allemaal het klooster ingingen. Hij had verder nog een zus die getrouwd was, maar toen ze door haar broers daarom werd uitgemaakt voor 'aangekleed stront', ging zij een leven als kluizenares leiden.
Tijdens de zwangerschap had Bernardus' moeder een voorspellende droom die we in allerlei variaties in meer hagiografiën van anderen tegenkomen:
Zij droomde dat zij een hondje in haar buik had, dat helemaal wit was, en rossig op zijn rug, en dat blafte. Toen ze dit aan een man Gods vertelde, sprak deze de profetische woorden: 'Je zult moeder zijn van een hel goed hondje: hij zal een waakhond zijn van het huis van God en tegen de vijanden een machtig geblaf laten horen. Want hij zal een voortreffelijk prediker zijn en velen beter maken door zijn genezende tong.'
(Legenda Aurea 116,10-13)
Daarna volgt en reeks wonderbaarlijke gebeurtenissen die de maagdelijke heiligheid van Bernardus moet onderstrepen. Bernardus had zich als kind namelijk al voorgenomen zijn leven lang kuis te blijven. Een paar voorbeelden:
  • Op een keer keek Bernardus een beetje te lang naar een vrouw en werd daarop rood van schaamte. Hij strafte zichzelf door in een ijskoude vijver te springen en bleef daarin zo lang tot het bloed bijna uit zijn lijf was getrokken en hij door Gods genade helemaal bekoeld was van de hitte van de vleselijke begeerte.
  • Op ingeving van de duivel glipte een meisje bloot bij hem in bed terwijl hij sliep. Toen hij haar opmerkte draaide hij zich op zijn andere zij en bood het gedeelte waarop hij eerst had geslapen aan haar aan. Het meisje begon hem te strelen en te prikkelen, maar omdat Bernardus totaal niet reageerde, werd ze verlegen en bang maakte ze zich uit de voeten.
  • Een dame bij wie Bernardus op bezoek was kreeg een brandende begeerte naar hem. Ze maakte een bed voor hem klaar in een aparte kamer. Zonder enige schaamte stond ze 's nachts in alle stilte op en ging naar hem toe. Maar zodra Bernardus haar zag, zette hij het op een schreeuwen, 'Rovers! rovers!', waarop de vrouw de benen nam. Het personeel zocht naar de rover, maar vond hem niet. De vrouw stond voor een tweede en derde keer op en ging naar het bed van Bernardus, maar hij schreeuwde telkens hetzelfde. Uiteindelijk gaf de vrouw haar pogingen op. De volgende dag bij zijn vertrek vroegen zijn metgezellen aan Bernardus waarom hij drie keer over rovers had gedroomd, waarop Bernardus antwoordde dat hij werkelijk was belaagd door een rover die zijn onschatbare kuisheid wilde roven.
Daarna volgen nog vele andere heilige zaken die passen in een hagiografie van een monnik: Bernardus sliep nauwelijks, at alleen om niet flauw te vallen. Alleen water smaakte hem, omdat het zijn mond en keel verfriste. Zijn kleren waren sober, maar nooit vuil want dan zou hij met zijn ascetisme pronken. Daarom droeg hij een boetekleed alleen verborgen. Bernardus lachte bijna nooit. Toen een klooster dat Bernardus had gebouwd eens geplaagd werd door een onvoorstelbare zwerm hinderlijke vliegen, excommuniceerde hij de vliegen die de volgende morgen allemaal dood op de grond lagen. Twee vrouwen werden door Bernardus bevrijd van een incubus, een demon die geslachtgemeenschap heeft met een vrouw.
Toen Bernardus zijn dood voelde naderen sprak hij tot zijn broeders dat hij hun liefde, nederigheid en geduld na zou laten.
Ten slotte, nadat hij vele wonderen had verricht, 160 kloosters had gesticht en vele boeken en verhandelingen had geschreven, is hij, toen zijn levensdagen voltooid waren, op de leeftijd van ongeveer 63 jaar in het jaar des Heren 1153 in de armen van zijn zonen in de Heer ontslapen.
(Legenda Aurea 116,261)
Na zijn dood heeft God volgens De Voragine nog vele andere bijna ontelbare wonderen via Bernardus verricht.

Types

De vele kunstwerken die er van Bernardus zijn gemaakt baseren zich meestal op die legendes.
Op deze website vindt u een voorbeeld van elk van de drie types waarin we deze kunstwerken gewoonlijk kunnen onderverdelen:
  • Doctrina
  • Amplexus
  • Lactatio
2016 Paul Verheijen / Nijmegen