BONIFATIUS

Naam

Bonifatius (ook wel gespeld als Bonifacius) betekent letterlijk 'weldoener' en is de naam voor acht mannen die door de kerk zalig of heilig zijn verklaard.

Bonifatius van Adrumetum (1 september)
Bonifatius van Afrika (6 december)
Bonifatius van Carthago (17 augustus)
Bonifatius van Lausanne (19 februari)
Bonifatius van Mainz (5 juni, zie onder)
Bonifatius (Bruno) van Querfurt (14 februari)
Bonifatius van Savoie (als zalige op 13 maart)
Bonifatius van Tarsus (14 mei; sinds 1969 geschrapt)

Bovendien zijn er tien (tegen)pausen geweest die voor de pausnaam Bonifatius hebben gekozen. Van hen zijn er twee heiligverklaard.

Bonifatius I (418-422; 4 september)
Bonifatius II (530-532)
Bonifatius III (607)
Bonifatius IV (608-615; 8 mei)
Bonifatius V (619-625)
Bonifatius VI (896)
Bonifatius VII (twee tegenpausen met dit rangnummer in 974 en 984-985)
Bonifatius VIII (1294-1303)
Bonifatius IX (1389-1404)

Hieronder gaat het over Bonifatius van Mainz.

Dokkum, een 'moordstad'

Het Roomse Martelaarsboek herdenkt Bonifatius van Mainz als volgt op 5 juni:

In Friesland de heilige martelaar Bonifatius, bisschop van Mainz. Hij kwam van Engeland naar Rome en werd door Gregorius II naar Duitsland gezonden, om daar aan de volksstammen het christendom te prediken. Daar hij een zeer grote menigte, vooral Friezen, tot de christelijke godsdienst had gebracht, verdiende hij de naam apostel van de Duitsers. Ten laatste is hij in Friesland door de woedende heidenen met het zwaard omgebracht en stierf als martelaar met zijn medebisschop Eobanus en nog enige andere dienaren Gods.

Wynfrith, werd circa 672/76 geboren in een niet meer bekende plaats in Wessex.
Als benedictijner monnik koos hij voor de kloosternaam Bonifatius, naar Bonifatius van Tarsus, een van de ijsheiligen.
Na jaren studie in de abdij van Nutscel (Nuthscelle) wijdde deze Angelsaks zich vanaf 716 gedurende de rest van zijn leven als monnik-missionaris, aanvankelijk vanuit Utrecht onder leiding van Willibrordus, aan de kerstening van de Duitse landen, in het spoor van de peregrinatio pro Christo, een mix van missionering, zwerflust en ascetisme.
Hij deed dit vanuit de abdij van Fulda, die hij in 744 gesticht had.
Zacharias (paus van 741-52; feestdag 15 maart) voorzag Bonifatius van talloze heilige relikwieën en tijdens een laatste reis in 754 (andere bronnen zeggen overigens 755) werd hij - en met hem een vijftigtal medewerkers - te Dokkum door Friezen met een lansstoot gedood nadat hij, zo vertelt de legende, met een boek een onverhoedse dolkstoot had afgeweerd.
Van Bonifatius' gezellen zijn behalve de in het Roomse Martelaarsboek genoemde Eoban verder met naam bekend Adalardus en Walter die op 5 juni samen met hem herdacht worden. Adalardus heeft ook een eigen liturgische gedenkdag gekregen op 20 april.

Ouderen ons zullen het jaartal 754 niet snel vergeten: het hoorde bij de jaartallen die op de lagere school bij het rijtje belangrijke jaartallen: '754 - Bonifatius te Dokkum vermoord'.
Twaalf eeuwen later vond er in Dokkum een grootscheepse herdenking plaats ter gelegenheid waarvan de PTT een speciale postzegel liet ontwerpen en uitbrengen.

Relieken

Door de eeuwen heen is er in West-Europa bij voortduring gestreden om de geestelijke en fysieke erfenis van Bonifatius.
Na zijn dood was dat het geval wat betreft het gesol met zijn fysieke overschot.
De relieken moeten in de loop der eeuwen wel door heel Europa heen verspreid zijn geraakt als we afgaan op de claims die er zijn op het (deels) bezit ervan.
Men begreep goed dat Bonifatius' laatste rustplaats een bedevaartsoord zou gaan worden.

Utrecht
Volgens sommige bronnen werden zijn relieken door een groepje Friezen die het christendom wél aanhingen naar de San Salvatorkerk in Utrecht overgebracht waar het werd gebalsemd en begraven.
Mainz
Mainz, de zetel van Bonifatius' bisdom, beweert de met bloed bevlekte kleren en zijn ingewanden in bezit te hebben.
Fulda
De onenigheid tussen de steden wie met de eer zou strijken, eindigde in het voordeel van Fulda. Bonifatius had immers zelf te kennen gegeven in het door hemzelf gestichte klooster te willen worden begraven. Zijn relieken zouden zijn bijgezet in de dom van Fulda in de crypte onder het hoofdaltaar (zie afbeelding). Bij zijn graf vonden zoals valt te verwachten vele wonderbaarlijke genezingen plaats. Fulda neemt sinds het midden van de negentiende eeuw een van de belangrijkste plaatsen in binnen het Duitse katholicisme en elk jaar komen hun bisschoppen samen bij Bonifatius' graf.

^{Afbeelding: Johann Neudecker - Bonifatiusaltaar (1712) - Fulda - Dom (foto: 09-09-2022)}

Doorboord boek

De legende van de afwering van een onverhoedse dolkstootr bezorgde Bonifatius vanaf de 16e eeuw als attribuut een met dolk of zwaard doorboord boek.
De Ragyndridis-codex uit ongeveer 750, een verzameling exegetische teksten, apologieën en dogma's, in het Bischofliches Generalvikariat te Fulda, beschouwt men vanwege inkervingen in de randen als het boek van Bonifatius, waarmee hij de slagen van zijn hoofd zou hebben afgeweerd.
Een van de teksten in deze codex was De Bono Mortis, 'over een mooie dood', van kerkvader Ambrosius.
Soms ontspringt aan de punt van zijn kruisstaf, vaak met twee dwarsbalken, teken voor een aartsbisschop, een bron, herinnering aan een zoetwaterwonder te Dokkum.
Het is wellicht de reden waarom bierbrouwers, voor goed bier van helder bronwater afhankelijk, hem tot patroon kozen.
De legende vermeldt verder dat Bonifatius met een bijl een heilige boom velde. Deze heilige boom bij Geismar (Hessen) werd volgens Willibalds hagiografie door Bonifatius omgehakt in 723. Hiermee wilde Bonifatius bewijzen dat de Germaanse goden machteloos waren: er gebeurde namelijk niets, terwijl de Germanen verwachtten dat hun god wraak zou nemen. Van het hout liet Bonifatius een kapel bouwen gewijd aan Sint-Pieter; de kerk werd de kiemcel van het latere klooster Fritzlar.
Vanwege die gekapte boom wordt hij gerekend tot de groep ontginningsheiligen.

Hubert Levigne (1905-1989)
Bonifatius (1954)
Postzegelontwerp, 36 x 24 cm
Nationaal Archief - Ontwerpen voor de PTT, een beeldverhaal van 150 jaar