VAN EYCK - LAM GODS

Rechters & Ridders (afbeeldingen 08 en 09), Kluizenaars & Pelgrims (afbeeldingen 11 en 12)

Rechtvaardige Rechters

Het landschap van het centrale paneel met het hoofdthema Lam Gods (10) van het onderste register van het geopende retabel van het Lam Gods van de Gebroeders van Eyck loopt in de zijpanelen links en rechts door.
De mensen die in de wereld stonden begeven zich naar de centrale weide om het Lam te eren. Latijnse inscripties in de lijst eronder maken duidelijk om welke vier groepen het hier gaat.

Op het meest linkerpaneel zijn afgebeeld de IUSTI IUDICES, de Rechtvaardige Rechters. Met de rechters worden rechtvaardige bestuurders bedoeld. Hoewel de exacte identificatie van de afgebeelde figuren niet vaststaat, wordt aangenomen dat ze zowel historisch als fictief kunnen zijn. Als historische figuren worden vijf namen genoemd: Filips de Goede, Jan IV van Brabant, Keizer Sigismund, Lodewijk van Orléans en Karel VI van Frankrijk.
Twee van de Rechtvaardige Rechters zouden de gezichten hebben van de gebroeders Van Eyck, maar welke van de tien? De traditie wijst naar de twee ruiters van wie het gelaat in driekwart profiel geschilderd is, want hun acht collega’s zijn in volledig profiel geschilderd en sommigen zelfs gedeeltelijk onzichtbaar.

Karel van Mander in zijn Schilderboek:

Op de andere deuren komen [...] ook de beide schilders Hubertus en Jan voor. Hubertus bevindt zich wegens zijn hogere leeftijd ter rechterzijde van zijn broer en schijnt veel ouder dan deze. Hij draagt een vreemdsoortige muts op het hoofd, met van voren een opgeslagen rand van kostbaar bont. Jan heeft een fantastische muts op, die bijna als een tulband achterover hangt, en draagt een rode paternoster met een penning op een zwarte tabberd.

De panelen De Rechtvaardige Rechters en Johannes De Doper (05) werden in april 1934 gestolen. Johannes De Doper dook snel weer op, maar het andere paneel is tot op heden niet teruggevonden. Wat we zien is een kopie die vijf jaar na de diefstal voltooid werd door Jef van der Veken (1872-1964). Alleen kenners zien het verschil. Het onderzoek naar het gestolen paneel loopt nog steeds. Begin januari 2025 werd in de regio rond Gent tevergeefs een villa doorzocht in deze zaak, waarover de politie weinig mededelingen doet. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd.

Ridders van Christus

Naast de Rechtvaardige Rechrters zien we de CHRISTI MILITES, de Ridders van Christus.
De ridders van Christus zijn mensen die - volgens het middeleeuwse ridderideaal - hun zwaard in dienst van Christus hebben gesteld, zoals gekroonde vorsten en leiders van kruistochten.
Identificatie is onzeker, maar sommige kunsthistorici menen Lodewijk IX, Godfried van Bouillon, Karel de Grote, Sint Joris en de aartsengel Michaël te herkennen.

Eremieten, woestijnvaders, kluizenaars & pelgrims

Op de rechterpanelen zien we mensen afgebeeld die om Christus te dienen het genot van de wereld de rug hebben toegekeerd.
Geheel links kluizenaars en eremieten, waarbij zich op de achtergrond ook Maria Magdalena (met balsemvaasje) en Maria van Egypte (met dezelfde lange haren) hebben gevoegd.
Het uiterst rechterpaneel toont een belangrijk aspect van middeleeuwse religiositeit.
Pelgrims worden geleid door Christoffel, volgens de legende een reus.
Hij is de schutspatroon van alle pelgrims en reizigers.

Naast hem zien we mogelijk Judocus, die op zijn hoofddeksel en mantel de pelgrimstekens draagt van de drie grote bedevaarten: Santiago de Compostella, Jeruzalem en Rome.
Judocus is de beschermheilige van de schenker van het retabel, Judocus Vyd.