RAFAËL

I - Stanza dell'incendio di Borgo (±1514-17)

Thema

1 - Leo III kroont Karel de Grote tot keizer
2 - Leo IV blust brand in de Borgo
3 - Leo IV tijdens de slag bij Ostia
4 - Leo III legt een zuiveringseed af

Toen Rafaël de stanze II en III gedecoreerd had, begon hij aan deze stanza I, maar zijn atelier is grotendeels verantwoordelijk voor de fresco's in deze stanza.
In dezelfde tijd moest Rafaël zich namelijk ook al bezighouden met de gobelins van het Vaticaan en met de problemen en plannen voor de bouw van de Sint-Pieter.
Bovendien werkte hij sinds 1515 ook als hoofdbeheerder van de monumenten van Rome en tekende hij een archeologische plattegrond van de stad.
De wanden zijn geschilderd in opdracht van Leo X (paus van 1513-1521) die gebeurtenissen liet uitbeelden van twee pausen die als pausnaam ook voor Leo hadden gekozen, namelijk Leo III (paus van 795-816; feestdag 12 juni) en Leo IV (paus van 847-855; feestdag 17 juli).
De gezichten van deze twee pausen werden voorzien van het gezicht van hemzelf.

Kruisgewelf

Het gewelf van deze stanza had Perugino in 1508 reeds geschilderd.
Vasari schrijft in zijn Vite

En omdat het gewelf van deze stanza was beschilderd door Pietro Perugino, wilde Rafaël dit ongeschonden bewaren, ter nagedachtenis aan zijn meester en omwille van zijn liefde voor de man die aan het begin had gestaan van zijn weg naar de hoge plaats die hij nu in de kunst bekleedde.

Anderen menen overigens dat Rafaël de fresco's ongemoeid liet wegens gebrek aan hulp of uit haast.
De vier medaillons laten het volgende zien:

1 - God de vader en engelen

God met tweepuntige lange baard maakt met zijn rechterhand een zegenend gebaar. In zijn linker draagt hij de wereld(bol) op handen.

2 - Christus als barmhartige rechter

Christus wordt geflankeerd door twee vrouwen. De rechter is Vrouwe Iustitia met balansweegschaal en zwaard. De linkervrouw is Vrouwe Misericordia. Bij het Laatste Oordeel treedt Christus op als rechter en doet dat op een barmhartige manier, zo lijkt dit medaillon te willen zeggen.

3 - Christus als Drie-eenheid tussen de twaalf apostelen

Op de verticale as schilderde Perugino de Drie-Eenheid van boven naar beneden: God de Vader, God de Zoon en God de heilige Geest in de gedaante van een witte duif. Naast Christus knielen de 12 apostelen, keurig verdeeld in twee groepen van zes. De letterlijk twee vooraanstaande zijn Petrus en Paulus.

4 - Christus tussen Johannes de Doper (links) en Satan

Dit medaillon staat in verband met de beproeving van Jezus in de woestijn waar Johannes ook doopte. We zien Johannes de Doper links op de voorgrond die met zijn vinger het aanwijzende 'Zie het Lam Gods-gebaar' maakt. Rechts biedt Satan met twee zwarte hoorntjes - in de verdere gedaante van Judas? - Jezus een steen aan om die te veranderen in brood. Daaromheen schilderde Perugino de engelen die Jezus na afloop van de beproeving kwamen bedienen (Matteüs 4,11 en Marcus 1,13).

Sokkels

De grisailles en kariatiden op de sokkels van de wanden in deze stanza worden toegeschreven aan Rafaëls leerling Giulio Romano (±1499-1546).
Ze worden afgewisseld met de monochrome figuren van Ferdinand de Katholiek, Astolfo, Godfried van Bouillon, Lothar II en Karel de Grote.

Leo III kroont Karel de Grote tot keizer

Toen paus Hadrianus lI in 795 stierf wilde zijn neef (nepotisme) hem opvolgen, maar dat ging niet door.
De neef nam wraak op de nieuwe paus Leo III.
Hij huurde een stelletje bandieten die de paus overvielen tijdens een processie.
Meer dood dan levend werd Leo III naar een klooster gebracht, waaruit hij met een touw moest ontsnappen.
Zijn leven niet veilig vluchtte hij naar het hof van Karel de Grote in Aken.
Tegen het eind van dat jaar keerde Leo III naar Rome terug.
De neef van Hadrianus I kwam met een tweede actie: hij beschuldigde paus Leo III van ontucht.
Ontucht was overigens vrij nomaal voor middeleeuwse pausen.
De beschuldigingen werden door Karel de Grote van de hand gewezen toen deze in 800 Rome bezocht.
In de Sint Pieter bezwoer Leo III met zijn hand op het evangelieboek zijn onschuld: fresco 4 (dat refereert aan het Concilie van Lateranen van Leo X).
Dat gebeurde op 23 december.
Twee dagen later kroonde Leo III Karel de Grote in diezelfde Sint Pieter tot keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Met name op bevel van de Karel de Grote zou Leo III ter ere van Sophia en haar drie dochters een mistekst hebben samengesteld die in tijden van nood werd gelezen.
Leo III liet ook een triclinium, banketzaal bouwen, waarvan nu nog slechts een mozaïek resteert naast de Sint Jan van Lateranen.

In het eerste jaar van zijn pontificaat bluste Leo IV, een benedictijnse monnik, een brand in de Romeinse wijk Borgo vlakbij de Sint Pieter en men zegt dat de paus dit bluswerk verrichtte met een kruisteken: fresco 2.
Op de achtergrond van dit fresco zie je de voorgevel van de oude Sint-Pieter en herinneren de figuren in het tafereel aan een andere grote brand, namelijk die van Troje, waar links Aeneas vlucht, met zijn vader op de schouder.
In 849 verdreef een storm de Turkse vloot die de vloot van Leo IV bij Ostia aanviel: fresco 3.
Die wonderbaarlijke overwinning zinspeelt op de kruistochtplannen van Leo X en de zuiveringseed van Leo III.

Carolus Magnus

Volgens 12de-eeuwse legendes belegerde Karel de Grote in 778 het Spaanse Pamplona dat in Moorse handen was.
De apostel Jakobus liet door een wonder de muren instorten en zo konden christenen de stad veroveren.
(In werkelijkheid was zijn tocht een mislukking waarbij zijn leger een zware nederlaag leed tegen de Basken.)
Uit dankbaarheid liet Karel op verschillende plaatsen Jakobuskerken bouwen.
Vooral de bedevaarten naar het graf van Jakobus te Santiago de Compostela en de literatuur die daaromheen op het einde van de 11e eeuw verscheen, hebben invloed gehad op het ontstaan van de idee van Karel de Grote als christelijke held en werd hij onder zijn Latijnse naam Carolus Magnus heilig, wat hij naar evangelische en humane maatstaven zeker niet was.
Karels canonisatie, onder pressie van Frederik I Barbarossa's kanselier Rainald van Dassel op politieke gronden door tegenpaus Paschalis III in 1165 te Aken uitgesproken en na opheffing van het schisma niet erkend, was niettemin het begin van een cultus in vele, voornamelijk Duitse en Franse steden en gebieden.
Heiligverklaringen waren op grond van de middeleeuwse konings- en keizersideologie als heilig ambt, gefundeerd op het oudtestamentische koningschap van David en de traditie van het Romeinse Rijk, binnen een christenheid waarin kerk, rijk en maatschappij een eenheid vormden.
Uit deze tijd stammen de verheffing van Karels gebeente en andere relieken, zoals Karels talisman, kruis, en rijksinsignes, de invoering van feestdagen waarop de keizer gevierd werd (28 januari en 27 juli of 30 juli) en een uitgebreid beschermheerschap: hij werd een van de patronen van Duitsland en Frankrijk, van bisdommen en steden en van broederschappen.
Zijn feest en verering worden door de kerk stilzwijgend toegelaten.
Hildegardis, zijn derde echtgenote, werd zaligverklaard en kreeg een feestdag op 30 april. Zij wordt beschouwd als stichteres van de benedictijnenabdij van Kempten. Daarheen zou zij ook de relieken hebben laten overbrengen van de martelaren Gordianus en Epimachus (feestdag 10 mei), over wie het korte hoofdstuk 69 van de Legenda Aurea handelt.

Ontwerp

Hoewel wordt aangenomen dat Rafaël de ontwerpen voor het fresco van de kroning van Karel de Grote heeft gemaakt, is het waarschijnlijk geschilderd door Gianfrancesco Penni.
Het maakte deel uit van Rafaëls opdracht om de kamers te versieren die nu bekend staan als de Stanze di Raffaello, in het Apostolisch Paleis in het Vaticaan.

Het fresco laat zien hoe Karel de Grote tot Imperator Romanorum werd gekroond door Leo III op kerstavond 800.
Achter Karel de Grote houdt een kinderpage de koninklijke kroon vast die hij net heeft afgezet om de keizerlijke te ontvangen.
Volgens Giorgio Vasari is deze page een portret van het kind Ippolito de' Medici.

Het is zeer waarschijnlijk dat het fresco verwijst naar het Concordaat van Bologna , waarover in 1515 werd onderhandeld tussen de Heilige Stoel en het koninkrijk Frankrijk, aangezien Leo III in feite een portret is van Leo X en Karel de Grote een portret van Frans I van Frankrijk (1494-1547), die door Leo X in 1515 werd gekroond.