Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese Familie (afgeschermd)


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

MARC CHAGALL

Message Biblique

Herinterpretatie

Marc Chagall begon aan de cyclus Message Biblique in 1956 en werkte er meer dan tien jaar aan.
Ze bestaat uit 12 grote schilderijen die de boeken Genesis en Exodus illustreren (deze pagina) en 5 meer intieme schilderijen gewijd aan het Hooglied (klik naar aparte pagina).
Oorspronkelijk waren ze bedoeld voor de verlaten en gedeconsacreerde Rozenkranskapel van de dominicanessen in Vence *.
De verschillende afmetingen van de schilderijen hebben te maken met de grootte van de wand waarvoor het bedoeld was.
De vijf schilderijen van het Hooglied waren bestemd voor de sacristie.
Uiteindelijk zag Chagall ervan af de schilderijen in een religieuze ruimte te plaatsen en schonk hij de werken uiteindelijk in 1966 aan de Franse staat.
Met deze cyclus gaf Chagall een herinterpretatie van het Eerste Testament door terug te grijpen naar de thema's die de inspiratie vormden voor zijn 105 gravures voor de Bijbel die hij produceerde tussen 1930 en 1956.
Chagall bekijkt deze onderwerpen opnieuw met de volwassenheid van een man van meer dan tachtig jaar oud, die zich meer vrijheid veroorlooft.
De bijbelse thema's zijn krachtig behandeld door zijn kleurgebruik en verbeeldingskracht.
Chagall verrijkt ze met vrouwelijke wezens, hybride wezens, voorbedefiguren, details van dromen en persoonlijke herinneringen.
Ze vloeien samen in een soort ​​droomruimte.
Al sinds mijn vroegste jeugd ben ik gefascineerd door de Bijbel. Ik heb altijd gedacht en denk nog steeds dat het de grootste bron van poëzie aller tijden is. Sindsdien heb ik gezocht naar de weerspiegeling ervan in het leven en in de kunst. De Bijbel is als een weerklank van de natuur en dat is het geheim dat ik heb geprobeerd door te geven. Mijn hele leven, overeenkomstig mijn capaciteiten - en hoewel ik soms de indruk heb dat ik helemaal anders ben; dat ik werd geboren, zou men kunnen zeggen, tussen de hemel en aarde; dat de wereld voor mij een grote woestijn is waarin mijn ziel ronddwaalt als een vlammende fakkel - ik heb schilderijen gemaakt in harmonie met deze verre droom. Ik wilde ze achterlaten in dit Huis, zodat mensen kunnen proberen wat rust, een zekere spiritualiteit, een religiositeit, een zin in het leven te vinden. Naar mijn mening vertegenwoordigen deze schilderijen niet de droom van een enkel volk, maar van de hele mensheid.
(Marc Chagall bij de opening van het Musée National Marc Chagall in Nice op 7 juli 1973)
* De kapel werd in 1948 door brand verwoest waarna door Henri Matisse (1869-1954) een nieuwe kapel werd ontworpen en gedecoreerd.

Genesis en Exodus

De eerste 12 schilderijen van de cyclus behandelen episodes uit de bijbelboeken Genesis en Exodus waarin de relatie van de mens met God centraal staat.
Het betreft de volgende bijbelse figuren:

Adam en Eva

01 - La création de l'homme (1956-58)
Olieverf op doek, 299 x 200 cm
02 - Le Paradis (1961)
Olieverf op doek, 198 x 288 cm
03 - Adam et Eve chassés du paradis (1961)
Olieverf op doek, 191 x 284 cm


De Schepping van de Mens (01) is opgebouwd uit twee registers: een voor de hemel en een voor de aarde, zoals op een traditioneel altaarstuk, waarvoor het oorspronkelijk ook bedoeld was.
Onderaan komt een engel die Adam draagt, slap in zijn armen, uit de oer-oceaan, die Chagall bevolkt met de dieren die vóór de mens werden geschapen.
Boven in de lucht zien we een draaiende zon als een wiel dat doordraait naar volgende episodes uit de Bijbel.
Christus aan het kruis maakt hiervan deel uit: zijn lendenen zijn bedekt met de gebedsdoek gedragen door joden in de synagoge.
Chagall stelt hem voor als de geofferde jood - en niet als de christelijke Messias.
Deze Christusfiguur begon te verschijnen in Chagalls schilderijen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Het Paradijs (02) is gemaakt als een tweeluik, met links de schepping van Eva en haar verleiding rechts.
Dieren, zowel herkenbaar als hybride, zoals zo vaak gevonden in het werk van Chagall, zweven rond de menselijke figuren in een gelukkige gemeenschap.
De schepping van Eva wordt opgeroepen in een duidelijk begrijpelijke metaforische taal: boven Adam, wiens rechterarm geheven is, zweeft een wolk, het bijbelse teken van goddelijke aanwezigheid, bij deze gelegenheid gevormd als een cocon, waaruit Eva tevoorschijn komt als een vlinder uit zijn pop.
Het oerpaar, verstrengeld alsof ze één persoon zijn met slechts twee armen en drie benen, staat op het punt de verboden vrucht te delen van de Boom van Kennis van Goed en Kwaad, waardoor ze de gelijken van God zullen worden.

De verdrijving uit het Paradijs (03) toont de ommekeer in het Paradijs hierna: vogels met geitenkop vliegen op, andere duiken naar beneden en sluiten zich aan bij de gevleugelde vissen die uit de rivier zijn gekomen.
Bovenaan, in het midden, toont de engel van de goddelijke toorn Adam en Eva de weg van ballingschap.
Zij verlaten het beeld rechts, zoals in bijna alle traditionele voorstellingen van deze scène.
Ze worden gedragen door een rode haan, die vitaliteit en vruchtbaarheid symboliseert, en ze lijken te vliegen naar de toekomst van de mensheid.
De kleine moeder en kind geheel rechts in de hoek onderaan bevestigt deze nogal optimistische visie op de zondeval.
Rechtsboven zien we een schilder werken, alsof Chagall wil zeggen dat dit schilderij zijn visie op de menselijke geschiedenis is.

Noach

04 - L'Arche de Noé (1961-66)
Olieverf op doek, 236 x 234 cm
05 - Noé et l'arc-en-ciel (1961-66)
Olieverf op doek, 205 x 293 cm


De ark van Noach (04) wordt voor het eerst in de kunstgeschiedenis van binnenuit afgebeeld.
Vóór Chagall lieten schilders altijd zien dat het werd gebouwd of dobberend in een tragisch landschap.
De wateren van de zondvloed lijken het doek te hebben gevuld met een aquatische, mistige atmosfeer, waarin de ark als een baarmoeder is waar de mensheid voor de tweede keer wordt geboren.
In tegenstelling tot het bijbelse verslag is de ark van Chagall vol met mannen en vrouwen en daaronder bevinden zich een aantal moeder- en kindscènes, waarvan sommige, met de armen van de kinderen kruiselings gespreid, het verhaal van Christus en de toekomst oproepen van het lijden van de joden.
De cirkelvormige constructie rond het raam - doorboord door een straal van goddelijk licht - creëert een gevoel van diepte dat ongebruikelijk is in het werk van Chagall.

Noach en de regenboog (05), het eerste verbond tussen God en de mens wordt gemanifesteerd door een ellips die de gehele compositie vormgeeft en wordt in evenwicht gehouden door vlakken van primaire kleur.
De kromming van de regenboog wordt weerspiegeld door die van Noachs slapende lichaam.
Chagall verwijst hier naar de betekenis van de naam Noach in het Hebreeuws: rust, troost.
De engel, een manifestatie van het Goddelijke Woord, verlicht in geel, toont het wonderbaarlijke karakter van de regenboog, die, verrassend genoeg, wit is geverfd.
Hier geeft Chagall zijn kennis van de kleurentheorie aan, volgens welke wit de som is van alle kleuren.
De engel kondigt de vreugdes aan die door dit verbond worden beloofd.
Deze zijn te zien in het bovenste deel van het schilderij.
Maar onderin is het lijden van de joden afgebeeld, zowel beschreven door de bijbelse profeten als ervaren in de menselijke geschiedenis.

Abraham & Isaak

06 - Abraham et les trois anges (1960-66)
Olieverf op doek, 190 x 292 cm
07 - Le Sacrifice d'Isaac (1960-66)
Olieverf op doek, 230 x 235 cm


Abraham en de drie engelen (06) valt op door zijn horizontale witte band op de voorgrond en opeenvolgende verticalen.
Het felle rood van de grond is de kleur van leven en liefde.
De figuren van Abraham en Sara, links verplaatst, onder de eiken van Mamre, die hier een heel bos vormen, lijken met stomheid geslagen bij de aankondiging van een zoon die op hun oude dag geboren zal worden.
In de bubbel rechtsboven toont Chagall de episode die hierop volgt in het bijbelverhaal: de engelen vertellen Abraham van de verwoesting van Sodom en Gomorra.

Het offer van Isaak (07) toont Abraham die op het punt staat zijn zoon te offeren wanneer de engel zijn hand tegenhoudt.
Net als bij de Schepping van de Mens (01) stelt dit werk twee registers tegenover elkaar: de hemel, de wereld van engelen en taferelen die nog moeten komen, en de aarde, waar het offer klaar wordt gemaakt.
In de lucht manifesteert de engel het Goddelijke Woord en hij is transparant en in een eenvoudige vorm getekend tegen de blauwe achtergrond.
Rechts roept Chagall de ellende op van Abrahams nakomelingen door middel van een moeder en kindscènes en de kruisiging van Christus, die in zijn schilderij het lijden symboliseert van het joodse volk.
Onderaan is de groep gevormd door Abraham en zijn zoon, gekleurd door de vlam van de holocaust (offer).
Isaaks lichaam ligt er slap en verlaten bij, net als Adam in de Schepping van de Mens: beide werken tonen de onderwerping van de mens aan God.

Jakob

08 - Le Songe de Jacob (1960-66)
Olieverf op doek, 195 x 278 cm
09 - La Lutte de Jacob et de l'ange (1960-66)
Olieverf op doek, 251 x 205 cm


Jakobs droom (08) is als een tweeluik, bestaande uit twee afzonderlijke scènes die alleen verbonden zijn door de bocht van de heuvel waar Jacob in slaap is gevallen.
In de paars getinte nacht droomt Jakob van engelen die een ladder beklimmen en afdalen in wat een toespeling is op zijn lange afstamming.
De engelen lijken als acrobaten rond de ladder te dansen en roepen Chagalls liefde op voor het circus en tonen de diepe connectie die er bestaat tussen profane en sacrale thema's in zijn werk.
Rechts draagt de transparante engel, onderstreept door wit, de kleur van het goddelijke, ​​een verlichte kandelaar die oplicht in de blauwe nacht en laat zo de oogverblindende hoop van de goddelijke boodschap zien.

De strijd tussen Jakob en de engel (09) vormt samen met het tweeluik Jakobs Droom een soort triptiek.
Het toont een ander nachtelijk tafereel, gedomineerd door diepblauw en paars.
De compositie krijgt dynamiek door de tegengestelde, diagonale stoten van de engel en Jakob.
De laatste valt op zijn knieën wanneer hij beseft tegen wie hij heeft gevochten.
Het gevecht is tot een einde gekomen en de engel lijkt Jakob te zegenen door diens voorhoofd aan te raken.
De scène speelt zich af in de lucht, boven een dorp waar Chagall zijn geboortehuis heeft afgebeeld.
Zo verbindt de schilder zijn eigen verhaal met de geschiedenis van het joodse volk.
Langs de rechterrand zien we een aantal scènes uit het leven van Jakob: zijn ontmoeting met Rachel bij de bron, de droom van zijn zoon Jozef, uitgekleed door zijn broers en in een put gegooid, en zijn verdriet met het kleed van zijn zoon dat diens dood bevestigt.
Hier herinnert zijn ineengedoken houding aan de pose die Chagall over het algemeen gebruikt voor profeten die het lijden van de joden aankondigen.

Mozes

10 - Moïse et le Buisson ardent (1960-66)
Olieverf op doek, 195 x 312 cm
11 - Le Frappement du Rocher (1960-66)
Olieverf op doek, 237 x 232 cm
12 - Moïse recevant les Tables de la Loi (1960-66)
Olieverf op doek, 237 x 233 cm


Mozes en de brandende braambos (10) toont Moses twee keer aan weerszijden van de brandende braamstruik, die in het midden van het schilderij staat.
De fries-achtige compositie doet denken aan basreliëfs in kathedralen die hun verhaal vertellen door scènes naast elkaar te plaatsen.
De scène moet gelezen worden zoals in het Hebreeuwse schrift, dus van rechts naar links.
Mozes, die nog steeds in de woestijn van Midian is, valt op zijn knieën voor deze struik die brandt maar niet wordt verteerd.
Gods opdracht voor hem, om de Hebreeën uit Egypte te leiden, wordt aangekondigd door een engel die in de lucht zweeft in het midden van een gekleurde cirkel.
Links zien we het oversteken van de Rietzee met Mozes gevolgd door de joden, die samen in dichte rijen Mozes' mantel vormen, zoals de middeleeuwse gelovigen zich beschut wisten door afbeeldingen van een Mantelmadonna.
De zee, vaag herinnerend aan de goddelijke wolk, die zich achter hem sluit, beschermt hen tegen achtervolging door het leger van de farao, wiens woede wordt onderstreept door de kleur rood en hun hectische bewegingen.

Het slaan op de rots (11) is een cirkelvormige compositie die wordt onderstreept door de kleuren die de visuele ruimtes definiëren, gericht op respectievelijk Mozes en de Hebreeën.
De discrepantie tussen tekening en kleur en de donkerbruine tinten worden nauwelijks verlicht door een paar streepjes gele ondergrond.
Ze illustreren het tragische lot van Mozes, onderworpen aan de woede van de Hebreeën, die honger en dorst hebben en dorstig en verloren in de woestijn verblijven.
De goddelijke aanwezigheid, gemanifesteerd door het heldere licht achter Mozes, veroorzaakt het wonder van het water dat overvloedig uit de rots ervoor stroomt tussen de uitzinnige menigte door.

Mozes ontvangt de Tafelen der Wet (12) is opgebouwd uit twee diagonalen: in de ene strekt Mozes zijn handen uit naar de twee stenen tafelen met de Tien Geboden die hem door God worden voorgehouden, weergegeven als twee handen die uit de wolken komen.
De tweede diagonaal is de berg waar Mozes de Tafelen ontving.
Het scheidt ook een aantal verschillende scènes: aan de rechterkant, beginnend onderaan, personages uit de Bijbel zoals Aäron als hogepriester met de menora, de zevenarmige kandelaar, David en Jeremia, en helemaal bovenaan, dicht bij God, een groep vluchtende joden.
Aan de linkerkant wachten sommige Hebreeën op Mozes, terwijl anderen zich hebben afgekeerd en het gouden kalf aanbidden.
Boven in de lucht zien we een paar in omhelzing en blokhutten die herinneren aan het leven van Chagall die zo zijn eigen leven combineert met dat van het joodse volk.
Marc Chagall (1887-1985)
Message Biblique (1956-66)
17 werken olieverf op doek, verschillend formaat
Nice - Musée National Marc Chagall
2016 Paul Verheijen / Nijmegen