HANS SÜSS VON KULMBACH

Rozenkrans triptiek

Merkwaardige reconstructie

In de huidige staat is deze triptiek waarschijnlijk in elkaar gezet in de 19e eeuw.
De zijpanelen zijn later vervaardigd dan het middenpaneel en kunnen worden verbonden met een beschrijving uit 1778 van een altaarstuk voorstellend de Kroning van Maria dat zich bevond in een kasteel in Neurenberg.
De drie panelen zijn allemaal ongetwijfeld van Kulmbach, maar zijn op verschillende tijdstippen geschilderd.
Het centrale paneel, met zijn meer kalligrafische stijl, dateert van iets vóór 1510, terwijl de zijpanelen dateren uit 1513.
Het gotische maaswerk dat het bovenste deel van de zijpanelen omlijst is niet uit die periode, maar werd toegevoegd toen de drie panelen werden samengevoegd.
Op dat moment werden de zijpanelen in de verkeerde volgorde aan het middenpaneel bevestigd.
Volgens de chronologie van het leven van de Maagd, zou de ontmoeting van haar toekomstige ouders, Joachim en Anna, bij de Gouden Poort het linkerpaneel en de presentatie van Maria in de tempel het rechterpaneel moeten zijn.
De juiste positie van deze twee scènes levert een betere algehele compositie op met een meer coherente afsluiting aan de rechterkant, waar Maria dan de tempel binnengaat richting middenpaneel.

Middenpaneel

Het drieluik van Kulmbach dankt zijn naam aan de centrale, cirkelvormige rozenkrans van bloemen met vijf kruisjes die staan voor de vijf droevige geheimen.
Het schilderij benadrukt het belang van het bidden van de rozenkrans voor het verdienen van aflaten om zo redding te bereiken.
Binnen in het rozenkransmotief wordt de gekruisigde Christus geflankeerd door de Maagd en het Kind, engelen en de zegende God de Vader, temidden van andere figuren, terwijl twee engelen de compositie aan de bovenkant afsluiten, terwijl zij de rozenkrans omhoog houden.
Het middenpaneel toont een thema dat talloze precedenten kent in de Frankische kunst.
De binnenkant is verdeeld in vier rijen aan weerszijden van Christus aan het kruis.
Dat kruis maakt deel uit van een verticale as van de Triniteit, voltooid door God en de Heilige Geest in de vorm van een duif.

Eerste rij
- Maria, gekroond als Koningin des Hemels met het Christuskind in haar armen
- God de Vader, met de duif onder
- Engelen

Tweede rij
- Aäron, gekleed als hogepriester
- David, met harp en kroon
- Mozes, met hoorn en de Wetstafelen
- Johannes de Doper, met het Lam Gods

- Petrus, met sleutel
- Marcus, evangelist en leerling van Petrus
- Paulus, met zwaard.
- Lucas, met het rund, evangelist en metgezel van Paulus diens missiereizen

Derde rij
- Laurentius, met rooster
- Joris, in wapenrusting
- Erasmus, met de lier met zijn ingewanden
- Stefanus, met een boek en stenen
- Kind Jezus, zegenend op een kussen

- Gregorius I de Grote (?), als paus
- Hiëronymus, als kardinaal
- Nicolaas, met de drie gouden bolletjes
- Hendrik de Heilige, als keizer

Vierde rij
- Clara, met de monstrans
- een niet-geïdentificeerde vrouwelijke heilige zonder attributen
- Barbara, met de kelk
- Catharina, met het gebroken wiel en zwaard

- Anna, met kleinkind Jezus en dochter Maria (Anna-te-Drieën)
- Maria Magdalena, met zalfpot
- Helena, met het kruis.

Onder de cirkel zien we links de aartsengel Michaël met het zwaard die de zielen en rechts krijgen we een kijkje in het vagevuur.

Linker paneel - Maria Presentatie

Op de linkervleugel van het drieluik heeft Kulmbach de presentatie van Maria in de tempel afgebeeld.
Op het paneel zien we een priester bovenaan de trap het kind ontvangen.
Haar moeder Anna knielt onderaan de tempeltrap en Joachim lijkt in gesprek met zijn vrouw terwijl hij naar boven wijst.
Maria (hier afgebeeld ouder dan drie jaar) beklimt de trap die uit minimaal vijftien treden bestaat vanwege de vijftien zogenaamde trappsalmen (Psalmen 120-134) die traditioneel werden gezongen bij het opgaan naar de tempel.

Rechter paneel - Maria Immaculata

Aan de rechterkant zien we de ontmoeting van Joachim en Anna bij de Gouden Poort, traditioneel het moment van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria.

Hans Süss von Kulmbach (circa 1480- circa 1522)
Triptiek van de Rozenkrans (circa 1510)
Olieverf op panelen, midden: 117,2 x 84,3 cm; zij: 122,5 x 37,8 cm
Madrid - Museum Thyssen-Bornemisza