RUBENS
Allerheiligen
OntwerpschetsenIn 1614 kreeg etser Theodoor Galle de opdracht een Breviarium Romanum te vervaardigen.Het werd een kostbaar op folio-formaat uitgegeven brevier en Peter Paul Rubens kreeg de opdracht hiervoor 13 ontwerpschetsen te maken. Van deze ontwerpen zijn er vier bewaard gebleven. Van de schets voor Allerheiligen bestaat ook een los geschilderde olieverfschets die twee keer zo groot is als de ontwerptekening. Het is denkbaar dat hij dit ontwerp wilde uitwerken voor een (groot) schilderij dat hij echter - voor zover bekend - nooit heeft vervaardigd. Op de voorgrond zijn de heiligen nog goed te onderscheiden, maar naar boven en achteren zijn het meer schimmen van snel opgebrachte toetsjes verf. Mogelijk wilde hij alleen wat artistieke ideeën uitproberen. |
De heiligenDe rugfiguur met het rooster is Laurentius en degene die zijn hand op zijn schouder legt is vermoedelijk Stefanus.Rechts zitten Sebastianus met zijn pijlen en Georgius de Grote van Cappadocië, beter bekend als Sint Joris & de Draak met zijn vaandel. De figuren links zijn op de gravure moeilijk te identificeren omdat ze blootshoofds zijn afgebeeld, maar op het paneel herkennen we drie van de vier westerse kerkvaders. De eerste is Augustinus of Ambrosius, de tweede met de pauselijke tiara is Gregorius en de kervader met de rode kardinaalsmuts is Hiëronymus. Op de tekening is wel op de voorgrond een tiara te zien, maar een kardinaalsmuts ontbreekt. In het midden iets naar achteren staan twee monniken, vermoedelijk Franciscus en Dominicus. De heiligen op de eerste wolkenrij zijn op het paneel schematisch weergegeven en het is de vraag wie Rubens hier precies op het oog heeft. De tekening is duidelijker: geheel rechts aan de rand zitten Johannes de Doper met naast hem Petrus en Paulus. Van de vrouwelijke heiligen links is alleen Catharina van Alexandrië geheel links te identificeren met haar gebroken rad. In de wolkenrij daarboven zijn de vage contouren zichtbaar van Maria en de apostelen. Bovenaan zetelen God en Jezus met de duif van de heilige Geest. |
Gespiegeld?Het ontwerp lijkt spiegelbeeldig te zijn gemaakt omdat er een gravure van gemaakt moest worden.Laurentius, Sebastianus en Joris houden hun attribuut in hun linkerhand. Maakt Rubens dan een fout? God is ter rechterzijde van Jezus afgebeeld (voor de kijker links), maar op de gravure zou God dan links van Jezus zitten wat iconografisch én gelovig gezien ondenkbaar is. |
Overige bewaarde schetsen
|
|
Peter Paul Rubens (1577-1640)
Ontwerpen voor het Breviarium Romanum (1614) Pen in bruin, grijsbruin gewassen, krijt op papier, 30 x 20 cm elk Allerheiligen (Wenen - Albertina) Laatste Avondmaal (Chicago - Arts Institute) Verrijzenis (Londen - British Museum Maria Hemelvaart (Los Angeles - J. Paul Getty Museum) Allerheiligen (±1613-14) Olieverf op paneel, 58 x 38 cm Rotterdam - Boijmans Van Beuningen |