PIETER POURBUS
Meester-schilder uit Gouda

Catnr 09
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Laatste Avondmaal (1548)
Olieverf op paneel
Brugge - Groeningemuseum

Strikt genomen is dit geen religieus schilderij. Een van de Brugse rederijkerskamers speelt ieder jaar ter herdenking het laatste avondmaal na. Dit schilderij is hoogstwaarschijnlijk een visueel verslag van deze re-enactment door de dichters-broederschap. Het verbeeldt het dramatische moment waarop Judas de kamer verlaat nadat Jezus hem heeft aangewezen als verrader. De duivel die bezit van Judas neemt, staat in de deuropening.
^{(Tekst expoboekje)}

Catnr 10
Lancelot Blondeel (1496-1561) en Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Zeven Vreugden van Maria (circa 1550)
Olieverf op paneel
Doornik - Onze-Lieve-Vrouwekathedraal

Bovenin een indrukwekkende triomfboog zit Maria met Jezus op schoot. Om haar heen zijn voorstellingen van de zeven momenten van grote vreugde in haar leven. Pourbus en zijn schoonvader Blondeel bundelen hier hun krachten. Het resultaat is een veelzijdig schilderij: het toont een landschap, fantastische architectuur en het wemelt van de figuren. De schilders gebruiken slim gebruik van de triomfboog om de compositie te ordenen
^{(Tekst expoboekje)}

Catnr 11
Lancelot Blondeel (1496-1561)
Ontwerp voor grafmonument Margaretha van Oostenrijk (circa 1550)
Pen in bruin op papier
Amsterdam - Rijksmuseum

Blondeel heeft niet alleen de artistieke leiding van het project, maar ontwerpt ook het grafmonument. Dit beeldhouwwerk komt te staan op het koor, vlakbij het drieluik op het hoofdaltaar waaraan Pourbus meewerkt. De ontwerptekening toont een triomfboog waarin Margaretha van Oostenrijk geknield voor een bidbank zit, vergezeld door haar patroonheilige Sint-Margaretha. De uitvoering ligt bij de beeldhouwer Michiel Scherrier, een zwager van Blondeel.
^{(Tekst expoboekje)}

Zie verder Marghareta van Antiochië.

Catnr 17
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584) en Antonius Claeissens (circa 1536-1613)
Bewening van Christus (1565-1570)
Olieverf op paneel, 215 x 166 cm
The Schorr Collection

Christus ligt op een lijkwade, omringd door zijn dierbaren. Terwijl Johannes de Doper zijn hoofd ondersteunt, knielt Maria bij hem neer en houdt haar halfzus Maria Salome Christus' hand vast. Pourbus maakt zelf de voorbereidende ondertekening, maar laat de de uitvoering van deze monumentale bewening waarschijnlijk over aan zijn leerling Antonius Claeissens. De handen en gezichten zijn bijvoorbeeld minder glad geschilderd dan we van Pourbus gewend zijn.
^{(Tekst expoboekje)}

Uit de tekst blijkt dat de samenstellers niet echt bijbelvast te noemen zijn.
Van Johannes de Doper kan nauwelijks sprake zijn, wel van Johannes de apostel / evangelist.
En waarom de vrouw die Christus' hand vasthoudt wordt geïdentificeerd als 'halfzus Maria Salome' lijkt mij gokwerk, tenzij er over dit schilderij gedocumenteerde informatie bestaat waar deze vrouw aldus is benoemd.

Catnr 19
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Taferelen uit het leven van Christus (1570)
Olieverf op paneel
Brugge - Groeningemuseum

Dit is een uitzonderlijk werk in het oeuvre van Pourbus. Het is geschilderd op doek en het is een grisaille, geschilderd in witte en grijze tinten waarmee het doet denken aan een gebeeldhouwd reliëf. Oorspronkelijk vormen de voorstelling op het middelpaneel en de zijluiken een geheel. Later is het doek verknipt en op een al bestaand houten altaarstuk geplakt.
^{(Tekst expoboekje)}

Catnr 20
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Verrijzenis (circa 1570)
Pen in bruin op papier
Antwerpen - Museum Plantin-Moretus

Pourbus bereidt zijn schilderijen voor met tekeningen. In deze losjes getekende studie verkent hij de compositie voor de verrijzenis op het rechter zijluik van het drieluik hiernaast. De op zijn buik liggende en opkijkende soldaat is teruggevonden in de ondertekening van het schilderij. Bij het schilderen maakt Poubus er een slapende figuur van.
^{(Tekst expoboekje)}

'Hiernaast' is catalogusnummer 19.
Zie verder Verrijzenis.

Catnr 21
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Salvator Mundi (circa 1560)
Olieverf op paneel
Lille - Museum voor Schone Kunsten

Op dit intieme schilderij kijkt Christus ons indringend aan. Hij is voorgesteld als Salvator Mundi, redder van de wereld. Door de schaduwpatij rechtsachter komt hij los van de achtergrond en zo meer in onze nabijheid. Het kleine formaat wijst erop dat het een devotiestuk is, bedoeld voor privégebruik, ter ondersteuning bij het gebed
^{(Tekst expoboekje)}

Vergelijk dit werk met een mogelijk schilderij van Da Vinci.

Catnr 22
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Kruisiging (1557)
Olieverf op paneel
Brugge - Groeningemuseum

Groot verdriet en stille berusting. Christus' moeder Maria, zijn leerling Johannes de Evangelist en Maria Magdalena staan Christus tot het laatste moment bij. Dit intieme schilderij is bedoeld voor privédevotie. De eigenaar gebruikt het om zich thuis, bij zijn gebed, in te leven in het lijden van Christus.
^{(Tekst expoboekje)}

Catnr 23
Pieter Jansz. Pourbus (circa 1523-1584)
Epitaafschilderij van Martin Cruzat (1548)
Olieverf op paneel
Particuliere collectie

Maria treurt bij het lichaam van Christus, haar gezicht verwrongen van verdriet. De man naast haar is Martin Cruzat, de Spaanse opdrachtgever. Het schilderij, dat op deze tentoonstelling voor het eerst wordt getoond aan het publiek, is bestemd voor Cruzats graf in zijn parochiekerk in Pamplona. Spanje is een belangrijk afzetgebied voor Vlaamse schilderkunst en Pourbus opereert al vroeg op deze markt.
^{(Tekst expoboekje)}

Zie ook het menu over de kruisafneming en graflegging.

Catnr 29
Anoniem - Noordelijke Nederlanden
Doop van Christus (circa 1552-1572)
Gepolychromeerd eikenhout
Gouda - Museum Gouda

Na de brand in de Sint-Janskerk in 1552 krijgt de Leidse beeldhouwer Claes Jansz Poertgin de opdracht om een nieuwe hoogaltaar te maken. Dit reliëf met de Doop van Christus is mogelijk hiervan afkomstig. Samen met twee andere bewaard gebleven medaillons is het de enige tastbare herinnering aan het verdwenen altaar. De weergave van de figuren, de beweeglijkheid in de voorstelling en de hoekornamenten laten de invloed van de Italiaanse renaissance zien.
^{(Tekst expoboekje)}

Zie verder Doop van Jezus.