DRIEKONINGEN

Bijbelse bron

Toen Jezus geboren was, in Betlehem in Judea, tijdens de regering van koning Herodes, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. Ze vroegen: ‘Waar is de koning van de Joden die onlangs geboren is? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om Hem te aanbidden.’ Koning Herodes schrok hevig toen hij dit hoorde, en heel Jeruzalem met hem. Hij riep alle hogepriesters en schriftgeleerden van het volk samen om aan hen te vragen waar de messias geboren zou worden. ‘In Betlehem in Judea,’ zeiden ze tegen hem, ‘want zo staat het geschreven bij de profeet: “En jij, Betlehem in het land van Juda, bent zeker niet de minste onder de leiders van Juda, want uit jou komt een leider voort die mijn volk Israël zal hoeden.”’ Daarop riep Herodes in het geheim de magiërs bij zich; hij wilde precies van hen weten wanneer de ster zichtbaar geworden was, en stuurde hen vervolgens naar Betlehem met de woorden: ‘Stel een nauwkeurig onderzoek in naar het kind. Stuur mij bericht zodra u het gevonden hebt, zodat ook ik erheen kan gaan om het te aanbidden.’ Nadat ze de koning hadden aangehoord gingen ze op weg, en nu ging de ster die ze hadden zien opgaan voor hen uit, totdat hij stil bleef staan boven de plaats waar het kind was. Toen ze de ster zagen, werden ze vervuld van diepe vreugde. Ze gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder. Ze wierpen zich in aanbidding voor het kind neer. Daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden en boden het geschenken aan: goud en wierook en mirre. En omdat ze in een droom de aanwijzing hadden gekregen dat ze niet naar Herodes terug moesten gaan, reisden ze via een andere route terug naar hun land.
^{(Matteüs 2,1-12)}

Verdere traditie

Wat ik zie is niet in het heden, wat ik waarneem is niet nabij. Een ster komt op uit Jakob, een scepter uit Israël.
^{(Numeri 24,17)}

Een vloed van kamelen zal je land overspoelen, jonge kamelen uit Midjan en Efa. Uit Seba komen ze in groten getale, beladen met wierook en goud. Zij verkondigen de roemrijke daden van de HEER.
^{(Jesaja 60,6)}

• Op grond van het aantal geschenken (goud, wieroook en mirre) werden de wijzen een drietal.
• De ster (zie ook verderop) wordt een buitengewone komeet met ofwel in de kop het beeld van een kind, ofwel Maria met haar kind, ofwel wordt de ster een engel.
• Behalve door die bijzondere ster, werden de wijzen ook tot hun reis aangespoord door drie wonderen die plaatsvonden op de dag dat Jezus geboren zou worden.
  • De eerste wijze bezat een struisvogel die twee eieren legde. Uit een kwam een lam voort en uit de andere een leeuw (Jezus' god en mens zijn).
  • De tweede wijze had in zijn tuin een boom met een vrucht waaruit een duif vloog die de geboorte van het kind voorspelde.
  • De derde wijze kreeg een zoon die onmiddellijk kon lopen en praten en zowel de geboorte als de kruisdood van de verlosser aankondigde.
• De wijzen vertrekken op hetzelfde tijdstip van verschillende plekken en ontmoeten elkaar ergens onderweg. Ze konden zo snel ter plekke zijn vanwege hun dromedarissen die driemaal (!) sneller lopen dan paarden. Honger en dorst hadden ze niet. De meningen over de grootte van het gevolg lopen uiteen van slechts negen tot maar liefst achtduizend personen. De wijzen arriveren als Jezus 13 dagen oud, aansluitend bij hun feestdag op 6 januari, 12 gewijde nachten na Kerstmis (Duits: Weinachten).
• Toen voor Jeruzalem de ster verdween was dat het werk van de duivel
• De wijzen worden koningen, mogelijk vanwege de kostbaarheid van de geschenken, of vanwege de opvatting dat koningen nu eenmaal wijze mannen zijn, ofwel onder invloed van een aantal bijbelteksten.
  Psalm 72,10: De koningen van Tarsis en de kustlanden, laten zij hem geschenken brengen. De koningen van Seba en Saba, laten ook zij hem schatting afdragen. Jesaja 60,3: Volken laten zich leiden door jouw licht, koningen door de glans van je schijnsel.
• In de achtste eeuw kregen ze namen. De Legenda Aurea schrijft in hoofdstuk 14 De Epiphania Domini dat ze in het Hebreeuws heetten Appelius, Amerius en Damascus; in het Grieks Galgalath, Magalath en Sarachin; in het Latijn Caspar, Balthasar en Melchior. In de Westerse traditie zijn alleen de laatste namen behouden gebleven.
• Nu de wijzen tot koning zijn gemaakt krijgen ze uiteraard ook koninkrijken toegewezen. Melchior was koning van Nubië en Arabië, Balthasar koning van Gondolië en Saba en Caspar van Tharsis en van het eiland Egryscilla. Ze worden tot afstammelingen van de drie zonen van Noach verklaard. Balthasar zou afstammen van Sem, Melchior van Cham en Caspar tenslotte van Jafet.
• Ze krijgen drie verschillende leeftijden met bijpassende houding, de koninkrijken worden uitgebreid tot de drie toenmalig bekende werelddelen met bijbehorende huidskleuren. Hun geschenken symboliseren Jezus' goddelijkheid, sterfelijkheid en koningschap. Soms blijkt de jongste koning het neefje van de andere twee te zijn.
• De terugreis van de Driekoningen duurde een heel jaar en was vol ontberingen en avonturen. Herodes had in Tarsus hun schepen in brand laten steken en achtervolgde hen voortdurend. Eenmaal thuis aangekomen, heeft de apostel Tomas hen gedoopt, tot bisschoppen gewijd en opdracht gegeven India te missioneren.
• De Driekoningen stierven in het jaar 54, kort na elkaar, met slechts enkele dagen tussentijd, na eerst nog samen Kerstmis te hebben gevierd. Er is een traditie die meldt dat Melchior stierf op 1 januari, 116 jaar oud, Balthasar volgde op 6 januari en was 112 jaar, tenslotte stierf Caspar kort daarna op 119-jarige leeftijd. Deze leeftijden corresponderen niet met andere tradities. Hun lichamen werden gebalsemd en vorstelijk begraven in één graf in de kerk van Esfahan. Toen men het lijk van Caspar wilde bijzetten, gingen de lichamen van Melchior en Balthasar wat uit elkaar liggen om zo plaats te maken voor hem.

Relieken

De ster

Gebruiken

• Op Dertiendag wordt een brood, koek of pudding gemaakt waarin een boon (een heilig boontje) was verstopt en wie de boon trof, was voor die dag koning.
• Om hondsdolheid te bezweren zegt men: Kwaje hond sta stille, het is der Koningen wille.
• In Keulen gaat men uit voorzorg bij aanvang van een verre reis een Driekoningenbriefje halen.
• Kinderen lopen bedelend langs de huizen (vergelijk Sinterklaas en Sint-Maarten) en zingend: Drie koninge, drie koninge, gif me ne'nuwen 'oet! den ouwen is versleten, mijn moeder mag 't niet weten, mijn vader heeft z'n geld op de russel geteld.
  In de laatste zin betekent russel: rooster en geld tellen op een rooster staat voor: géén geld hebben of het verloren zijn.
  Omdat dit woord niet meer werd begrepen werd er later toonbank van gemaakt.
• Water wordt gewijd (driekoningenwater), waarmee huizen worden ingezegend, waarbij de voorletters van de koningen plus twee kruisjes (C+M+B) op de deur worden gekrijt.
  Die letters staan ook voor de Latijnse zegenspreuk Christus Mansionem Benedicat, moge Christus dit huis zegenen.
• Koning Caspar, opgevat als Morenkoning kreeg een rol in de poppenkast

Feestdagen

Zij zeggen dat dit plaatsvond in het 15e jaar van de keizer Tiberius, op de 15e van de maand Tybi; anderen zeggen dat dit gebeurde op de 11e van dezelfde maand.